Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1836

[p. 438]

Beschrijving der Stad Tiel, door Mr. E.D. Rink, Regter ter instructie bij de Regtbank van eersten aanleg, zitting houdende te Tiel. Met Plans en Kaarten. Te Tiel, bij A. van Loon. 1836. In gr. 8vo. f 5-:

De Heer en Mr. e.d. rink, bij zijne stadgenooten als een voorstander van alles, wat goed en nuttig is, bekend, deelt aan het letterkundige publiek eene beschrijving der stad Tiel mede. Deze, eerst Frankische, daarna Brabandsche, eindelijk Geldersche stad, eene der oudste in de Nederlanden, in vroegere eeuwen door haren handel vermaard en ook thans nog van belang, verdient zulk eene onderscheiding, te meer, daar aan menige stad van minder omvang en beduidenis eene afzonderlijke beschrijving is te beurt gevallen. De Schrijver had, door zijne betrekkingen, den toegang tot ongedrukte archieven, van welke hij een vlijtig en getrouw gebruik gemaakt heeft.

In de eerste Afdeeling geeft de Heer rink hetgeen over ligging, naamsoorsprong en geschiedenis te zeggen is. Onlangs vonden wij ergens nog eene andere naamsafleiding, dan de door hem opgegevene: t.w. de tak van den Rijn, die, uit Duitschland naar de zee stroomende, Hel (Helium, wijde Hel, Wahil) genoemd werd, gaf dien naam ook aan onderscheidene plaatsen langs de oevers, b.v. Tihil (Thiel), Bomhil, Brehil (Briel), Helvoet, enz. en heette zelf eindelijk Heldenizee. Aan de door hem gekozene zouden wij echter ook de voorkeur geven. Hij deelt ons daarna de oudste berigten mede, welke omtrent deze stad bij Geschiedschrijvers voorkomen. In het voorbijgaan zij gezegd, dat het berigt, hetwelk bij sigebertus gemblacensis op het jaar 453 gevonden wordt, (bl. 6) ook staat in de uitgave van Parijs, bij henr. stephanus, in 1513, aldus: ad portum Galliae, qui Ticla dicitur. De voornaamste lotgevallen der stad tot het jaar 1795 worden nu, ook uit ongedrukte oorkonden, medegedeeld. Uit gebrek van berigten blijft hier en daar veel duisters over; doch over andere punten is genoegzaam licht verspreid. Tot de bijzonderheden, welke nog niet bekend waren, behoort de bepaling van de plaats, waar de Strijweerd gelegen was, op welken de slag tusschen de broeders reinald en eduard, in het jaar 1361,

[p. 439]

voorviel; de berigten omtrent het voorgevallene ten tijde van de Spaansche beroerten, van de invasie der Franschen in 1672, van de regeringsveranderingen na den dood van willem III, van de onlusten in de jaren 1784 en later. - Bij deze Afdeeling, of op bladz. 215, had nog, als eene geschiedkundige bijzonderheid, kunnen gemeld worden, dat balderik, Bisschop van Luik, lid van het groote verbond tegen dirk III, Graaf van Holland, in het jaar 1018, te Tiel gestorven is; zie den Annalista Saxo, in eccard's Corpus historicum medii aevi, Tom. I. p. 450. Ook hadden wij wel gewenscht, dat het verhaal van alpertus, de diversitate temporum, L. I. C. 8. en L. II. C. 20, in zijn geheel ware ingevoegd. Het is toch het verhaal van eenen tijdgenoot. Maar welligt stond het den Schrijver niet ten dienste, gelijk wij daaruit moeten opmaken, dat hij het uit anderen aanhaalt.

De tweede Afdeeling beschrijft den ouden en hedendaagschen stand der stad en van Zandwijk, de vroegere en tegenwoordige openbare gebouwen, enz. Ook hier vinden wij een aantal nog onbekende bijzonderheden, b.v. de aanduiding van den ouden loop eener afwatering van de Waal naar de Linge, waardoor de Tielrewaard een eiland was; de bepaling der plaats, waar de burg of het tolhuis stond, gelijk elk, die met het lokale bekend is, terstond zal moeten toestemmen. Hier leidt de Schrijver den lezer als door de stad en buiten dezelve rond, en wijst hem de merkwaardigheden van de belangrijkste punten aan, telkens met beroep op gedrukte en ongedrukte geschiedkundige berigten, en hier en daar met ophelderingen van verouderde woorden. De voornaamste, zoo geestelijke als wereldlijke, gebouwen worden in hunnen oorsprong en veranderingen opgegeven. Op bladz. 169 zouden wij den Schrijver vragen, of op de stichting van het klooster te Westeroijen niet ziet het verhaal in het Chronicon hermanni corneri (in eccard's Corpus histor. Tom. II. p. 1163.) Pro eodem tempore (1390) weremarus de buren nobilis vasallus Ducis Gelriae novum conventum eidem ordini (Praedicatorum) aedificavit prope Tyle opidum ejusdem Ducatus Gelriae, cujus quidem Monasterii frater conversus idem weremarus effectus est et professor. Zeker dezelfde, die, onder den naam van bernard van opburen, (bladz. 186) als hersteller der St. Walburgskerk in 1400 voorkomt; want (gelijk van leruwen,

[p. 440]

Chron. Til. p. 432 aanmerkt) de letters B. en V. of W. worden dikwijls verwisseld. En deze heet ook bij van huessen en van rijn, Kerk. Oudh. II. 360, warner van buren.

De derde Afdeeling handelt over regten, voorregten en handel. Ook hier zijn een aantal oudheidkundige ophelderingen van groot belang. Men leert hier den vroegeren Tielschen koophandel op den Rijn en op Engeland kennen, de belemmeringen, denzelven door de Hollanders aangedaan, die aanleiding gaven tot het groote verbond, waarvan boven gesproken is, de opneming der stad onder de Hanzesteden, en hetgeen daartoe in betrekking staat. De Schrijver deelt mede, wat hij gevonden heeft omtrent de tollen en de voorregten, oudtijds aan de burgers verleend.

De vierde Afdeeling beschrijft vroegeren en lateren regeringsvorm, stedelijke inrigtingen, kerkelijke zaken, kunsten en wetenschappen. Ook deze is rijk in wetenswaardige bijzonderheden. Zij eindigt met eene opgave van eenige beroemde mannen, aldaar geboren.

Aan het slot van het werk vindt men eene lijst van Regeringsleden sedert 1553, der Predikanten, der Rectoren, enz.; voorts eenige ongedrukte brieven, vonnissen, buurtspraken, d.i. gelijk wij bladz. 256 leeren, overeenkomsten tusschen de burgers ten aanzien hunner gemeenschappelijke belangen. Het is versierd met twee fraaije platte gronden (den ouden van slichtenhorst en den tegenwoordigen, volgens de kadastrale opmetingen), met eene afbeelding van het Tolhuis en van een oud stedelijk zegel.

De Heer rink heeft allen, die wenschen, de stad Tiel naauwkeurig te kennen, eene aangename en welvolbragte dienst bewezen. Geen inwoner van eenige beschaving zal zijn boek willen missen. Het behoort in eene bibliotheek van Geldersche Geschiedschrijvers, en verdient daar eene plaats naast de werken van pontanus, slichtenhorst, van hasselt, van spaen, hijhoff, enz. Hadden wij van elke stad van eenig belang zulk eene beschrijving! Er ligt nog zoo veel, dat ongebruikt is, in stedelijke en gewestelijke archieven. - Baldik, bladz. 15, moet balderik, van der eere, bladz. 29, van der eeze zijn.