Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1836

De voormalige Kloosters in Drenthe, geschiedkundig beschouwd door J.S. Magnin, Archivist bij het Provinciaal Gouvernement van Drenthe. Te Groningen, bij J. Oomkens. 1835. In gr. 8vo. 227 bl. f 1-80.

De Heer magnin, bij het rangschikken en in bruikbaren staat brengen der oude Archiven van het Landschap Drenthe, een aantal belangrijke en grootendeels onbekende stukken ontmoet hebbende, welke tot de voormalige geestelijke Gestichten dier Provincie betrekking hadden, zag zich daardoor in staat gesteld, om over dit onderwerp een nieuw licht te doen opgaan. Het weinige toch, 't welk men omtrent de voormalige Abdijen, Conventen of Kloosters in Drenthe geboekt vindt in de Oudheden en Gestichten van Groningen en Drenthe (door van heussen en van rijn), in den Tegenwoordigen Staat van Drenthe, bij j. picardt en elders, is zeer onvolledig, duister en verward. Indien men daar-

[p. 340]

mede vergelijkt, wat in het aangekondigde werk geleverd is, zal men gereedelijk erkennen, dat de Heer magnin geene compilatie uit oudere boeken, maar inderdaad een geheel nieuw werk geleverd heeft.

Na eene beknopte Inleiding over de verwonderlijke eenparigheid, waarmede de ingezetenen van Drenthe tot de Hervorming overgegaan en daarbij gebleven zijn, waaraan de Schrijver het toekent, dat weldra de geheugenis van alwat naar het Pausdom zweemde bijna geheel verloren geraakte, (bl. 1-13) gaat hij over tot de geschiedkundige behandeling der Kloosters, Conventen of Abdijen, wier voormalig aanwezen stellig bewijsbaar is; als daar zijn:

I. Het Klooster of de Abdij te Ruinen (bl. 13-23). Deze Abdij is vermoedelijk het oudste gesticht van dien aard in Drenthe. Zij wordt reeds vermeld in een Charter van het jaar 1036, van hetwelk de Heer magnin den korten inhoud mededeelt. Wij hadden liever gehad, dat hij ons dit gedenkstuk der grijze oudheid in deszelfs geheel naauwkeurig had medegedeeld. Er zijn zoo weinige echte stukken van vóór het jaar 1200 hier te lande overig, dat elk nieuw ontdekt Charter inderdaad in meer dan één opzigt eene aanwinst en op zichzelf belangrijk is.

II. Het Klooster of de Abdij te Dikninge, (bl. 23-105) waarschijnlijk in 1325 gesticht. Van deze beide is niets meer overig.

III. Het Klooster of de Abdij te Assen, vroeger tusschen Coevorden en Schoonebeek hebbende gestaan, (bl. 106-197) en waarschijnlijk gesticht tusschen 1254 en 1257. Van dit Klooster bestaan zeer aanmerkelijke overblijfselen, die tot zeer onderscheidene einden ingerigt zijn, en ook zeer verschillende bewoners hebben. Hooren wij den Heer magnin op bl. 196: ‘Naar de overblijfselen te oordeelen, was het Kloostergebouw een langwerpig vierkant, in welks midden zich eene ruime binnenplaats bevond. De Abdijkerk, het tegenwoordig Kerkgebouw der Hervormden, dat echter

[p. 341]

eenige jaren geleden aanzienlijk is vergroot geworden, maakte den noordelijken vleugel uit: de oostelijke vleugel is later ingerigt tot woningen voor den Predikant en den bewaarder der gevangenen: het Landshuis (vroeger een optrek voor den Drost, thans het Hotel van den Gouverneur der Provincie), de Gevangenis, en een vertrek voor den Regter ter Instructie, hebben de plaats van den zuidelijken vleugel ingenomen; en de westelijke is herschapen in de Gehoorzaal der Regtbank, in lokalen voor de Ambtenaren bij dezelve, en in de Bureaux van het gewestelijk bestuur.’

IV. Het Klooster of de Abdij te Blijdenstein (bl. 198-209). De juiste tijd der stichting is onbekend; maar zeker bestond het reeds in de eerste helft der XIIde Eeuw. De Kerk van Blijdenstein is bewijsbaar eene der oudste Kerken van Drenthe, en reeds vermeld in stukken van den jare 1152. Van de Abdij is geen spoor meer overig.

V. Het Klooster, naderhand Kommanderij van de Duitsche Ridderorde, te Bunne (bl. 209-221). Dit gesticht is waarschijnlijk van het laatst der XIIIde Eeuw, en van hetzelve is zeer weinig overgebleven, als zijnde veranderd in eene bouwmanswoning.

Ten slotte vergelijkt de Heer magnin het goede, 't welk Drenthe aan deze Kloosters verschuldigd is, met de daaraan verknochte nadeelen, en met den zegen, dien de Hervorming (ook materieel) over dat Landschap heeft verspreid. In korte, maar krachtige en overtuigende trekken, bewijst hij, (bl. 224 en volg.) ‘dat in de laatste tweehonderd jaren, onder de belijdenis der Hervormde Christelijke leer en onder een gematigd bestuur, tot bloei der Provincie en tot welzijn harer inwoners, oneindig meer is verrigt en tot stand gebragt, dan in de vele Eeuwen, gedurende welke de Geestelijkheid over de Katholijke ingezetenen van dat gewest den herderlijken staf en den wereldlijken schepter heeft gezwaaid.’

[p. 342]

Wij hebben dit werk met genoegen en nut gelezen, ofschoon het grootendeels meer van plaatselijk belang voor Drenthe is, dan als eene uitlokkende lektuur voor alle onze Landgenooten kan beschouwd worden. Doch de Schrijver heeft zoo veel mogelijk getracht, het dorre, 't welk de minutieuze vermelding van de bezittingen, Contracten, Regten enz. dier Kloosters in zich heeft, af te wisselen met meer algemeen belangrijke uitweidingen. Van dien aard is hetgeen hij op bl. 19 en 37 en volg. vermeldt omtrent de Kloosters, die te gelijk voor mannen en vrouwen dienden; (zeker om de gelofte van kuischheid moeijelijker of althans de overwinning meer onzeker te maken!) - op bl. 91-104, omtrent den oorsprong en de vroegste beginselen van Meppel (zeer lezenswaardig;) - op bl. 209, over de Duitsche Orde en de in deze landen gevestigde Balijën en Kommanderijen, en omtrent meer andere bijzonderheden, tot welker opteekening hem zijne stof eenige aanleiding gaf.