Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1836

Vindiciae Horatianae, adversus nuperam censuram a cl. viro P. Hofman Peerlkamp editam. Scripsit Petrus Bosscha, Ph. Th. Mag. Lit. St. Jurisque D. et in ill. Daventr. Athenaeo Professor. Daventriae, apud J. de Lange. 1836. 8vo. XXII, 170 p. f 2-25.

De Heer bosscha heeft, met zooveel anderen, gezien, dat Prof. peerlkamp eenen horatius uitgegeven heeft, die er geheel anders uitziet, dan al de vorigen; waarop die fijne kenner der Latijnsche Poëzij twintig jaren, en misschien langer, gearbeid heeft: terwijl hij, (waarschijnlijk met de Ars Poetica gedurig in de hand) zich een helder denkbeeld vormende van de lyrische poëzij, zoo als zij uit de pen van horatius komen moest, de tooverwoorden en duivelsbezweringen van mitscherlich en anderen, docte, apte, pulcre, exquisite, suavis imago, uit zijn geheugen verbande, en zich afvragende, wat zijn gezonde verstand voldeed en wat niet, uitmonsterde, wat de proef niet doorstaan kon; doch niet met enkele raadpleging van eigen smaak en vernuft, maar tegelijk met bijgebragte redenen uit diepe taal- en zaakkennis.

Het is lastig (wij bekennen het), wanneer men, van zijne jeugd af, den ganschen horatius van buiten geleerd en honderdmalen opgedreund heeft, somtijds met genot, somtijds zonder te denken aan hetgeen men declameerde of het

[p. 302]

regt duidelijk te begrijpen, of wanneer men jaren lang, aan zijne leerlingen den Lierdichter uitleggende, zoo ongemerkt de gemakkelijke gewoonte verkregen heeft om van alles alles te maken: het is lastig, zeggen wij, dat men dan zoo laat eerst leeren of hooren moet, dat het toch niet alles goud is, wat er blinkt. Deze gedachte ten naastenbij schijnt opgesloten te liggen in de troebele eerste bladzijde der Voorrede van den Heer bosscha; trouwens Latijnschrijven is moeijelijk en vereischt veel oefening. Bosscha vindt het verder onverdragelijk, dat er nog geen kruistogt tegen peerlkamp in de weer is, en dat niemand tot hiertoe die uitgaaf beoordeeld heeft, dan moser, wiens doctae sane, sed non satis absolutae animadversiones de zaak niet afdoen.Bosscha had er bij kunnen voegen, dat moser het meeste aan peerlkamp toegeeft, en eigenlijk, met een' grooten omhaal, toont, dat hij bang is voor het boek: geen wonder! Bosscha zou er nu ook bernhardy bij kunnen voegen, die, more suo, een weinig uit de hoogte schermutselt en hakt op andere dingen, maar om het boek heen loopt, als de kat om de heete brij. - Het is onverdragelijk! riep de Heer bosscha; maar hij zocht de reden van dien schrik en doodelijke stilte, slechts nu en dan door een' zucht afgebroken, in de laauwheid der echte Horatianen, en niet in de groote moeijelijkheid van het onderwerp, niet in den twijfel en de wankeling, die het meesterstuk van peerlkamp bij de verstandigsten en geleerdsten mag hebben doen ontstaan, niet in het bezadigd en onpartijdig onderzoek, dat welligt in dit oogenblik de eerste Literatoren aan het groote vraagstuk wijden. Daarom werd de geest van bosscha vaardig, en hij schreef zijne Vindiciae, meestal, zegt hij, zonder de vroegere Uitleggers te raadplegen: dit wil zoo veel zeggen als: ‘Ik heb mijne bewijzen voor de echtheid van alles, wat door peerlkamp verworpen wordt, uit eigen geleerdheid en smaak en takt geput: en zie, hoe stevig mijne Vindiciae daar staan, en horatius aan zichzelven teruggeven’! Ach, was het waar! dan zouden wij peerlkamp dubbelen dank weten, wiens aanval zulk eene hulp en zulk eenen verdediger uitgelokt had; maar de kracht van gewoonte, vooroordeel en alledaagschen slenter blijkt ook hier wederom. Wij gelooven den Heer bosscha, als een eerlijk man, dat hij de vroegere Uitleggers heeft laten rusten; maar zij zaten hem door bloed en merg: hij kon

[p. 303]

hunne boekdeelen in zijne kast laten staan; maar wat zij hem geleerd hadden, daarvan kon hij zich, zelfs voor één oogenblik, niet ontdoen. Eene zware beschuldiging; maar zij kan rijkelijk gestaafd worden, zoo het noodig is en de Heer bosscha het wenscht. Voor dit oogenblik is het nuttig, de lezers der Vindiciae hierop aandachtig te maken.

De Heer bosscha moet zich zeer sterk gevoelen; vanwaar anders die somtijds vrij bitse toon? b.v. p. 108. illa metri necessitas ad nauseam usque inculcatur: die walging heeft welligt veroorzaakt, dat bosscha eindelijk van het metrum niet meer hooren mogt, en op p. 117 eene correctie voorsloeg, die hij in de Corrigenda terug moest nemen: het metrum blijft een vies ding, als men over oude Poëten spreekt; maakt men zelf een vers, dan is het iets anders. - Vanwaar hier en daar eene halve poging om peerlkamp uit te lagchen? b.v. p. 19. sed, inquies pro acumine tuo. - Vanwaar anders, in de Corrigenda, die aanmerking op de latiniteit van peerlkamp, terwijl die van bosscha doorgaande slecht is, hoegenaamd geene kleur noch stempel heeft, en verre blijft beneden hetgeen men verwacht van iemand, die zich met vraagstukken van zoo kieschen aard bemoeit? - Alweder eene zware beschuldiging; maar zij kan rijkelijk gestaafd worden.

De Praefatio van den Heer bosscha, die vrij lang is, schermt tegen het geleerde stuk van peerlkamp, waarin deze den waarschijnlijken oorsprong der inschuifsels en ondergestoken Oden opspoort. Dat stuk is te kras voor bosscha; hij kan het niet aan, noch met zaken, noch met redenering. Hoe hij met argumentatie en dilemmata omgaat, blijke uit dit voorbeeld, p. X: ante omnia mihi pauca dicenda sunt de ista opinione, qua inprimis nititur omnis illa libertas, qua usus est vir cl. in reiiciendis tot carminibus aut carminum partibus, que opinio eiusmodi est, ut, nisi admittatur, vix commoda inveniri ratio potuerit eiiciendi, que huc usque pro Horatianis habita sunt. Tum enim nihil aliud restat, quam aut fateri, mediocrem poëtam fuisse Horatium, aut argumenta, quibus singula oppugnantur, infirmo vel plane nullo nisi argumento. - In het voorbijgaan zij dit eene proeve van den stijl en de syntaxis van den Heer bosscha.

De slotslom van het gansche boek is, dat Prof. bosscha, op zeer weinig na, alles schoon en verrukkelijk vindt, wat door peerlkamp uitgemonsterd is. Ieder zijn

[p. 304]

smaak! Men meene echter niet, dat de kracht der gezonde rede hem niet een' enkelen keer heeft doen wankelen, b.v. L. II. Od. 15. ‘Eene Ode,’ zegt peerlkamp, ‘die met alle haar vijf strofen aan horatius toegedicht is, maar nooit door dien smaakvollen Dichter gemaakt heeft kunnen worden.’ - ‘Neen,’ zegt bosscha, ‘het is een Carmen egregium’; maar er zijn evenwel een paar dingen in, die hem hinderen, en had peerlkamp slechts, even als bosscha, gezien, hoe men corrigeren moet, dan zou hij met de geheele Ode vrede gehad hebben. Vs. 6. staat copia narium. ‘Neuzen-voeder’, of ‘eene groote verzameling van neuzen’, vindt bosscha natuurlijk wat al te erg; daarom herstelt hij de echte lezing: copia narduûm; men moet hierbij op den pluralis en vooral op die 4de declinatie zoo naauw niet toezien. Vs. 9 staat:

Tum spissa ramis laurea fervidos
Excludet ictus.

‘Wat is dat fervidos ictus heerlijk!’ zeî mitscherlich. Maar bosscha schijnt, met peerlkamp, eenigzins getwijfeld te hebben, os ooit een Dichter, die er iets van wist, ictus zoo blootweg in dien zin gebruikt heeft. Hij herstelt dus in de woorden van horatius eene pulcra imago, namelijk:

Tum spissa ramis laurea debitos
Excludet actus.

Met actus bedoelt hij gemeene weiden. Eene kleine zwarigheid blijft er in excludet over, dat de Dichter vrij goed op de stralen der zon kon doen slaan, maar moeijelijk op weiden. Met actus gaat het aan: het was oudtijds eene certa agri mensura, en waarom dus ook niet eene gemeene weide? De verdediging der echtheid van deze Ode zou den Heer bosscha nog gemakkelijker gevallen zijn, zoo hij gezien had, wat horatius eigenlijk geschreven heeft. Er wordt bijna niets veranderd, wanneer men leest:

Tum spissa ranis laurea fervidos
Excludet Ictos.

‘Het digte laurierbosch (want die waren er in zeer oude

[p. 305]

tijden ook) verjaagt de ijverige Regtsgeleerden, die over het pleidooi, al wandelende onder de schaduw, komen nadenken, door het gekwaak der kikkers in de vijvers, die de weelde gegraven heeft.’ De visschen hangen wel bij horatius in de boomen, en men denke overigens aan de Abderiten van wieland: daar was een gekwaak, dat democritus, en misschien nog een paar anderen, hooren en zien verging. Misschien echter zaten de kikkers in de laurierboomen: dit punt is moeijelijk uit te maken.