Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1836

Dichterlijke Tafereelen uit den Bijbel. Door A.J. Schröder. Iste Stukje. Te Amsterdam, bij G.J.A. Beijerinck. 1834. In gr. 8vo. 70 Bl. f 1-10.

De Schrijver biedt, in zijn Voorberigt, deze Tafereelen met zedige bescheidenheid aan, als ‘proeven eener dichtmatige behandeling van Bijbelstoffen’: ‘zij bevelen zich niet aan,’ zegt hij, ‘door eene hooge poëtische vlugt, maar houden tusschen deze en eene bloote berijming van het geschiedverhaal het midden.’ Rec. zou ze echter nog wel wat hooger willen stellen, en hem eene goede poëtische vlugt niet ontzeggen, al is hij ook niet zoo stout als sommigen, die, wanneer zij slechts even de wieken kunnen bewegen, terstond wanen, dat zij de zon in het aangezigt kunnen vliegen. - Te regt oordeelt de Schrijver, dat eenige Bijbelsche geschiedverhalen rijke dichtstof kunnen opleveren; en gansch niet ongelukkig heeft hij er twee daaruit geko-

[p. 32]

zen, johannes, den Dooper, en jeftha's Offer. Misschien is het laatste een wat veel beschreven en bezongen onderwerp, zoodat het eenigzins onder de loci communes behoort, en hierdoor zoo wel, als door zijne mindere aangenaamheid en belangrijkheid, moeijelijker te behandelen wordt. - Over het geheel heeft Rec. deze beide stukken, bij welker eerste hij zich vooral bepalen zal, met bijzonder genoegen beschouwd: de nadere betuiging hiervan, en tevens de eene of andere bedenking, onder de beschouwing opgekomen, moge den schilder dezer Tafereelen ongevallig noch onnuttig zijn.

Het eerste onderwerp, johannes, de Dooper, is in vier tafereelen voorgesteld: de prediking en doop in de woestijn, de doop van Jezus, Johannes voor Herodes en in de gevangenis, de dood des Doopers. - Het eerste tafereel begint met hem voor te stellen als in den avond biddende, waarin vooral deze godsdienstige verrigting wel en waardig is uitgedrukt, en de daarvoor gebruikte voetmaat is ook zeer gepast, b.v. bl. 6:

‘Hij knielt en bidt en rigt zich tot den eeuwgen Vader,

In stijgende aandacht van den hoog verrukten geest,

Hij zoekt Hem niet vergeefs! - De Onzigtbre komt hem nader,

Wiens naam hij in de sterren leest.’

Dit metrum zou Rec. dan ook liever, bl. 7 van boven, gehouden hebben, tot daar het bij de beschrijving van den morgenstond, waarin de Dooper tot zijn werk ontwaakt, dus gepast verandert:

‘Heerlijk kleuren de Oosterglansen

Met een' stroom van purperrood

Canans vruchtbre heuveltransen,

Die een milde dauw begoot.’ enz.

Het is (om dit in 't voorbijgaan te zeggen) sedert eenigen tijd meer mode bij de Dichters geworden, het metrum telkens naar het onderwerp te veranderen: somtijds kan dit ook zeer goed gaan, en gelukkig treffen; maar het kan ook al te springerig worden, en den deftigen gang verhinderen: ‘est modus im rebus, sunt certi denique fines.’ De zoo even genoemde beschrijving ls over 't geheel dichterlijk en levendig; en daarom zou Rec. de volgende stijve of platte

[p. 33]

uitdrukkingen daaruit willen missen: ‘Moed is zijn houding toegedeeld’; ‘op het bleek en achtbaar wezen is de onthouding klaar te lezen’: ‘'t digte ruig der zwarte haren’, dat ‘daalt van de ongeschoren kin’, komt hem niet zeer achtbaar, maar eer haveloos voor; en zou ook ‘'t hulsel’ van den Dooper wel ‘afkeer’ hebben kunnen ‘wekken’? - Verder schildert schröder hier slechts éénen Pharizeër, met name obed, die tot joannes en, door deszelfs rede getroffen, tot inkeer komt. De fictie is op zichzelve niet te laken; maar zou, bij een grooter aantal van Pharizeërs, de stoutmoedige rede des Doopers: ‘Gij addrenteelt! - wat dreef u herwaarts heen te gaan?’ niet in nog treffender contrast gestaan hebben? De Dichter had er dan evenwel één' kunnen voorstellen, die zich van de anderen onderscheidde, en boete deed. Zou ook, in vergelijking van het hier gestelde: ‘Zie, God slaat reeds van uit den hoogen De bijl aan alouden stam, Om elken tak straks neer te vellen’ enz., het eenvoudige, (matth. III:10) ‘Reeds ligt de bijl aan den wortel der boomen: alle boom dan’ enz., niet teekenachtiger en krachtiger zijn?

In het tweede tafereel vooronderstelt de Dichter, dat de Doop van jezus in het aanzien van het volk geschied is, en dat joannes hem reeds te voren gekend heeft. Het eerste blijkt uit de geschiedenis, matth. III:13-17, niet; en vergelijkt men er joan. I:31-34 mede, dan wordt noch dit, noch het laatste waarschijnlijk. De Dooper schijnt jezus te voren niet gekend, nu eerst een gesprek, waaruit hij van deszelfs zedelijke voortreffelijkheid overtuigd werd, met hem gehad, maar hem niet vóór den op hem stralenden lichtglans voor den Messias erkend te hebben. - Het nederdalen van het hemelsch licht op jezus is door den Dichter zeer wel beschreven. Had hij ook van de bijzonderheid, die lucas, H. III:21, vermeldt, dat jezus bij die gelegenheid bad, geen goede partij kunnen trekken? (Bl. 17 zou men voor in 't dak liever lezen in 't huis, want ‘liefde en vrede’ kunnen wel gezegd worden ‘te wonen onder’, maar niet ‘in het dak.’ Zoo is het ook in dezen regel, bl. 3: ‘Geen menschlijk dak doet ēr een' zwakken lichtstraal schijnen’; liever: ‘Geen menschenwoning doet een' zwakken’ enz.)

[p. 34]

In het derde tafereel zijn twee fictiën. De eerste is op zichzelve niet ongelukkig, maar wat droog voorgesteld: een leerling des Doopers komt hem berigt brengen van de uitwerking van deszelfs pogingen, maar ook van de onwettige verbindtenis van herodes met herodias. De tweede fictie, joannes te Tiberias, toen de Vorst zijne gemalin voor het volk opvoert, is veel levendiger voorgedragen; maar in zoo verre misschien minder gelukkig, omdat het niet genoeg historische waarschijnlijkheid schijnt te hebben, dat joannes dus terstond en openlijk, bij eene feestelijke gelegenheid, zijne stem uit de menigte verheft, om hem te bestraffen.

Het vierde tafereel, eindelijk, stelt eerst de bezending van joannes aan jezus voor; en hoewel het op zijn minst onzeker is, of het hier, volgens matth. XI:3, gestelde wel het eigen gevoelen des Doopers was, zoo is het nogtans goed gedicht, en staat in een gelukkig contrast met deszelfs daarop volgenden dood, hem eerst door eenen leerling aangekondigd, met kalmte door hem gehoord, met kloekmoedigheid door hem ondergaan: het laatste had welligt iets krachtiger kunnen voorgesteld zijn.

In de behandeling van het tweede onderwerp, jeftha's Offer, wordt eerst de overwinning van dezen held over 't geheel wèl geschilderd. Hierop volgt een koorgezang van het zegevierend huiswaarts keerende leger, ook in 't algemeen vrij wel, maar het mogt misschien hier en daar wat feestelijker zijn. Zeer gepast wordt dit gevolgd door het opkomen der zingende reijen van maagden, met mirjam, de dochter van jeftha, aan het hoofd. De zamenspraak van den vader met zijne dochter, eerst den volgenden dag, om haar zijne gelofte te ontdekken, heeft iets koels en stijfs, te weinig pathos in deze omstandigheid. Het laatste afscheidslied van mirjam is zacht en schoon. Het slot, de opoffering zelve, is kort en treffend voorgesteld.

De versificatie dezer gedichten is doorgaans vloeijend. Op enkele plaatsen vindt men eene gaping van klinkers, die moesten smelten; b.v. bl. 10, drage, of; bl. 18, nijvre oefening; bl. 29, ellende eindloos, en zoo elders. - Me voor men, bl. 23 en eld., hoe dikwijls ook vroeger en later gebruikt, komt Rec. niet verkieslijk voor, omdat onze taal geene dergelijke verkortingen toelaat, en me eigenlijk het verzachte mij is. - De afkapping der i van ik, die vooral

[p. 35]

na een' medeklinker hard is, en hier nog al dikwijls voorkomt, b.v. in de zamenspraak van jeftha, bl. 60, 61, verscheidene malen, (wierd 'k, moest 'k, dat 'k, enz.) zou de Dichter liever moeten vermijden. - Voor het gebrekkige, hetgeen mij komt gemoet, (bl. 61) zou men daar beter lezen: Het eerst, dat mij ontmoet, of al wat mij 't eerst ontmoet. - Op regels, als deze, waarin eene korte lettergreep lang gemaakt is, zij de Dichter opmerkzaam! b.v. bl. 27: ‘Hij wenscht niets vuurger, dan dit heil steeds volmaken; of bl. 51: En als nu ook muzijkrei’ enz. - Doch genoeg! dit zijn kleinigheden, die wel niet moeten veronachtzaamd, maar die door oplettendheid ligtelijk verbeterd kunnen worden. Over het geheel heeft de Heer schröder zuik eene proeve van zijn dichterlijk gevoel en dichtvermogen gegeven, dat men niet ongaarne, van tijd tot tijd, zonder dat hij zich overhaaste, meer in dezen trant van hem verwachten zal. Moge het, naar zijnen wensch, bijdragen tot hoogschatting van den Bijbel, ook als middel ter voldoening van de zucht naar het schoone, zoo wel als van de godsdienstige behoefte!