Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1835

Sultan Mahmoud.

(Naar fontanier, vorigen Franschen Consul te Trapezund.)

Vois l'homme en Mahomet!

voltaire.

Omstreeks het midden van 1830 scheepte zich de Heer fontanier weder naar Konstantinopel in. Sinds zijne afwezigheid waren er weinig veranderingen in de hoofdstad des Turkschen rijks voorgevallen. De door den Grooten Heer ingevoerde hervormingen hadden alleen de kleederdragt zijner onderdanen ten doel gehad, en deze werden daardoor in het belagchelijkste volk verkeerd. De kostbare, ruime klceding en het fraaije hoofddeksel gaven den Turken een ernsthaftig voorkomen, en bedekten hunne ligchaamsgebreken, zoodat zij zelfs voor een schoon menschengeslacht doorgingen. Maar naauwelijks hadden de buis, de Kozakkenbroek, de roode muts en het zwarte schoeisel de oude dragt vervangen, of de begoocheling nam een einde, daar zij thans niet meer hunne kromme beenen, hunne vlechten en de magerheid hunner domme aangezigten kunnen verbergen. Deze treffelijke herschepping hebben zij hunnen Souverein te danken, die voor zichzelven daarin zoo getrouw voorgaat, dat zijnen onderdanen geene oorzaak van beklag overblijft. Fontanier

[p. 637]

ontmoette hem, toen hij uit de Moskee van Therapia kwam; hij zat te paard, en droeg een' appelgroenen rok, overdadig met gouden boordsel bezet, omtrent gelijk eene liverei bij ons; zijn baard, te voren lang en zorgvuldig gekamd, had pas een' duim lengte, en geleek dien van een' galeiboef, die zich niet kan scheren; op zijn hoofd de algemeen ingevoerde roode muts, waarvan een gouden eikel afhing. Dus reed hij, door twee Ministers vergezeld, door eene dubbele rij soldaten, welke de Keizerlijke Garde verbeeldden, en onafgebroken hou! hou! schreeuwden, terwijl zij het geweer presenteerden. De Sultan wierp regts en links een' vrij dommen blik, en in zijne matte gelaatstrekken waren sporen van ongerustheid en losbandigheid kenbaar.

Om den roem eens hervormers te verwerven, is het niet genoeg, dat een Vorst het kostuum zijner onderdanen verandere; dat hij hen naar deze of gene manier late manoeuvreren: hij moet inzonderheid daarnaar streven, om in de onderscheidene takken des bestuurs en des regts verbeteringen in te voeren. In dit opzigt is men in de zeven jaren, sedert de Janitsaren uitgeroeid werden, eer achter- dan voorwaarts gegaan. Men heeft gewaagd van talrijke hindernissen, van verslaafde gewoonten, van godsdienstige vooroordeelen enz.; maar het volk is niet in staat, der regering eenigen tegenstand te bieden, en het hing slechts af van des Sultans wil, elke nuttige inrigting, naar zijn welbehagen, in te voeren. Van de Janitsaren alleen had hij eene oppositie te duchten, die thans vernietigd is. Nooit werden de firmans der Porte stipter volbragt; maar deze hebben nog altijd geen ander doel, dan geld af te persen, de eene of andere monopolie te verzekeren, een of ander ligchaam of bijzonder persoon in deszelfs voorregten afbreuk te doen. Had men verbeteringen bedoeld, deze zouden den bijval der gansche bevolking hebben weggedragen. De Sultan heeft, wel is waar, eene Ridderorde ingesteld, welke men eerekruis noemt; maar het woord eer, en het bij ons daarmede verbonden denkbeeld, zijn den Turken te eenemale vreemd.

De bijzondere leefwijze van mahmoud heeft nog minder loffelijks, dan zijn openbaar leven. Als Moslim moet hij zich spenen van alles, wat de zeden en de Godsdienst zijner onderdanen kwetst. De Koran verbiedt wel strengelijk de dronkenschap: het is algemeen bekend, dat zijne Hoogheid zelden nuchteren is. De Koran verpiigt tot huiselijke

[p. 638]

deugden en aartsvaderlijke zeden: sinds drie jaren huist de Sultan niet meer met zijne vrouwen en is van ligtekooijen omgeven. De vertrouwelijke omgang met Ongeloovigen is verboden: de Sultan ziet hen dagelijks. Geeft hij den vreemden Gezanten een feest, dan verschijnt hij, wel is waar, incognito; maar naauwelijks zijn de gasten vertrokken, of hij laat Grieksche danseresen tot zich komen, en geeft zich over aan de schandelijkste ontucht. Eindelijk, en dit is in de oogen der regtzinnige onderdanen niet eene zijner geringste overtredingen, hij brengt den meesten tijd met visschen door aan de baai van Therapia, waar hij in het midden van Grieken, Armeniërs en Franken zijn' hengel uitwerpt. Bij de Turken is de meening heerschende, dat den Christenen drie dingen bijzonder eigen zijn: zich dronken drinken, varkensvleesch eten, en gemeenschap van vrouwen. Vanhier hunne verachting van de Christenen; en die verachting valt natuurlijk op hun Opperhoofd terug, daar hij hen in zoo vele opzigten naäapt.

De gedragingen der Ministers, die den Sultan omringen, zijn geenszins geschikt, om der regering achting te verschaffen. Men dwaalt, wanneer men meent, dat het Ottomannische rijk door Ministers bestuurd wordt, wier werkkring naauwkeurig is bepaald, en die hunne departementen naar hunne inzigten kunnen leiden. Het Ministerie is niets anders dan eene familieregering, op den Staat toegepast. Op gelijke wijze is de Divan zamengesteld. 't Is dus klaar, dat de Ministers geenerlei zelfstandigheid bezitten; terwijl hunne magt geen' anderen steun heeft, dan de gunst van hunnen Heer, meestal ten koste van die des volks.

De vreemde Diplomaten poogden de welwillende gezindheid der Porte aan de bevordering der beschaving dienstbaar te maken. Elk hunner wilde daartoe medewerken, en zich tevens daardoor invloed bezorgen; allen beijverden zich, hunne diensten aan te bieden. De Italianen leverden muzijk; de Franschen boden zich aan tot het onderwijs der jeugd; de Engelschen kwamen met hunne stoombooten; elk beval zijne gunstelingen aan. Officieren van elk wapen, van elken landaard, speculanten van velerlei soort kwamen bijeen. Aan Memoriën over allerlei onderwerpen, aan ontwerpen voor allerlei inrigtingen was geen gebrek. De Turken namen al deze voorslagen aan, welke somwijlen tot den Sultan zelven kwamen; maar heimelijk spotteden zij onder elkander met

[p. 639]

dezelve, en geen van die alle kwam tot stand. Na vele vergeefsche pogingen gaven de ongeroepene raadgevers hunne hervormingsontwerpen eindelijk op. Onder de vernuftige middelen, welke men aanwendde tot beschaving dezer Barbaren, behooren almede de feesten, welke men hun gaf. De Britsche Gezant was de eerste, die op dit denkbeeld viel: hij noodigde de Heeren bij zich op een Engelsch fregat. Generaal guilleminot volgde diens voorbeeld, en was te dier gelegenheid bijkans in uiterst bedenkelijke ongelegenheid geraakt met den Minister van Buitenlandsche Zaken. Deze, namelijk, was een klein, gebogcheld man van een gemeen voorkomen. Verpligt een feest bij te wonen, door Ongeloovigen gegeven, hetwelk hij beneden zijne waardigheid achtte, begaf hij zich eerst naar zijnen Apotheker, waar hij het middagmaal hield, nam vervolgens, toen het donker werd, eene kleine fakkel, en wilde nu, zelfs door geen' bediende vergezeld, het Hôtel des Franschen Gezantschaps binnensluipen. Dit heet in Turkije quisli, dat is incognito uitgaan, gelijk men eene kroeg of een verdacht huis bezoekt. Ongelukkig zag een bediende zijne Excellentie voor een' gaauwdief aan, en joeg hem de deur uit. Maar de Generaal vernam zulks nog bij tijds, haalde den Minister in, en geleidde de doorluchtige gebrekkige personaadje, als in zijne armen, binnen.

Men moest toch eindelijk inzien, dat met zulk een' Monarch en zulke onderdanen niets is aan te vangen. Men werd overtuigd, dat alle bewijzen van achting, welke zij zich verwaardigden den Vertegenwoordigers der Europesche Mogendheden te geven, geen ander doel hadden, dan geschenken te bedelen, en dezulken te vleijen, die hun vrees inboezemden. Het eenige voordeel, hetwelk de vreemde Gezanten uit dit alles trokken, was, dat zij hunne lieden leerden kennen.