Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1835

Tweede brief aan Hilletje over de teekenen des tijds.

Onbekende, maar geachte Vriendin!

Reeds eenige maanden geleden ontving ik op mijnen stoutmoedigen brief aan UEd. een openlijk antwoord van uwen hupschen Echtgenoot, die in uwe plaats de pen opvatte, en regt veel goeds van u opdischte, met name dat gij eene vlijtige, verstandige huismoeder zijt, die zich weinig met geleerde zaken bemoeit, en meer zorgt en waakt voor haar kroost, dan zich bekommert over de teekenen des tijds. Gij doet daar wél aan; en ik wilde u wel eens bespieden op een zoogenaamd Dames-salet, hoe gij stilzwijgend aan uwe lievelingen denkt, terwijl mevrouw A, B, C, D en

[p. 78]

de jonge Dames E, F, G, H onuitputtelijk welsprekend zijn, om de nieuwste modes te beoordeelen, elkanders kleeding bescheiden af te keuren of hemelhoog te prijzen, in verbeelding al de modewinkels in- en uitloopen, en op deze wijze vreeselijk conversabel worden. Eene dergelijke belangrijke vereeniging van vrouwen is ook al een teeken des tijds, en gij zelve, die zoo geheel voor uwe kinderen leeft, zijt er mede een, maar een zeer goed teeken. Vergeef mij echter de begeerte, om mijnen laatsten brief te vervolgen. Gij zult mijn geschrijf met uwen man te zamen kunnen nalezen, en wat er u te wonderlijk, te raadselachtig in voorkomt, zal hij u wel verklaren. Is de man voor de vrouw niet de beste uitlegkunde? Maar wanneer hij soms wat al te veel glossen en aanteekeningen bij den tekst maakt, blijft de tekst.... tekst.

‘Over de teekenen des tijds, alweder!’ zegt gij; ‘heeft die indringende Beschouwer dan niets anders, wat hij beschouwen kan?’ - Voorzeker, verstandige Hilletje! en wel in de eerste plaats zichzelven; maar daar zoudt ge weinig aan hebben. Wij zijn immers allen kinderen des tijds, staan te midden der verschijnselen van onzen leeftijd als in een zeer groot Panorama, en trekken elkander verwonderd bij de mouw, zeggende: Ei, zie, zie hier! - neen, zie daar! - alweder wat nieuws! Nu is de kunst, om alles, wat wij zien, goed te zien, en een' ander, die minder goed ziet, op het regte standpunt te plaatsen, waaruit hij het bewegelijk Panorama niet slechts kan beschouwen, maar ook beoordeelen. Zoo zien wij b.v. thans zekere duistere, droevige, sombere gedaanten zich heen en weder bewegen, zich bij elkander voegen, met een bestraffend gelaat ons beschouwen, dan den dreigenden wijsvinger omhoog heffen, nu de gesloten vuist ons voor den neus houden. Wie zijn dan deze schimmen, met dat spookachtig voorkomen, met die hevige gebaren? Ik begin te gelooven, dat zij mede onder de teekenen des tijds behooren, want zij trekken de algemeene aandacht. Beschouwen wij hen van naderbij! Ziet gij dezen wel? Hij heeft daar iets, dat met groote en kleine letteren gedrukt is, in de hand. Het is een Boetpsalm. Zoodra gij hem nadert, houdt hij u het blad voor, en ziet u met een' doordringenden blik aan. Maar zie nu dezen, die voor den ingang van eene nieuw opgebouwde Stadsschool

[p. 79]

heen en weder wandelt. Hij heeft ook een papier in de hand. Lezen wij! ‘Volksverlichting en volksontwikkeling, verderfelijke pesten der maatschappij.’ Wij bemerken het aan zijn peinzend voorkomen, dat hij dit thema wil gaan uitbreiden en staven. Nog een daar ginds! Wij zullen beproeven, den inhoud te ontdekken van den bundel, dien hij onder den arm heeft. Hoe nu! ik lees slechts dit woord: ‘Ontheiliging.’ Het overige is verborgen. Wat mag hier wel ontheiligd zijn? De waarheid, de verdraagzaamheid, de Christelijke liefde? Zeker zoo iets! Mogten wij die bladen eens lezen, mogelijk zouden wij ons innig verheugen over den zachtmoedigen, verstandigen ijver, waardoor de man het ontheiligde wil heiligen, over zijne gepaste en vriendelijke vermaningen, over de innemende en verdraagzame woorden, waarmede hij zijne dwalende broeders en zusters hunne misgrepen onder het oog brengt.... Deze man is toch zeker een Christen, en dus ook vervuld met den geest der Christelijke liefde: - Maar wat willen nu eigenlijk toch deze gedaanten, welke wij op den voor- en achtergrond van ons Panorama zich zien heen en weder bewegen? Zij willen toch zeker iets; en dat zij het goede willen, moet ik vooronderstellen, want zij zien er zoo vroom, zoo bedaard, zoo serieus uit. Maar dat zij iets anders willen dan de meeste tijdgenooten, geloof ik echter ook, hoe meer ik hen beschouw, want zij hebben allen papieren en bladen in de hand, met zonderlinge teekeningen. Als gij maar eens even met mij wilt zien, Hilletje! Op dit blad staat eene ruime dorpkerk, die bijna afgebroken, en waar de kansel reeds geslecht is; - naast deze moderne ruïne staat een ander, bijna voltooid kerkgebouw; op den grooten steen boven den ingang lezen wij - niet 1835, maar Auno 1618-1619. Nu verklaar ik niet te weten, hoe deze tijdrekenkunde kan gebillijkt worden. Waarschijnlijk heeft men in die twee bijzondere jaren eene nieuwe wijze uitgevonden, om kerken te bouwen, en wil men daarvan thans eens weder de proef nemen. Nu zouden wij bijna, geachte Vriendin! op het denkbeeld komen, dat deze zonderlinge, serieuze lieden bouwmeesters, lands- of stads-Architekten van beroep zijn, die aangesteld zijn geworden, om de oude, vervallene kerken en andere openbare gestichten te vernieuwen. Maar men heeft mij onlangs verhaald, dat,

[p. 80]

zoodra men het woord nieuw in hun bijzijn uitspreekt, hunne hoofden eenparig neen schudden, en zij allen te gelijk den dreigenden wijsvinger der regterhand opheffen. Wie nu het nieuwe verwerpt, moet noodzakelijk het oude voorstaan, en dan zullen gevolgelijk deze mannen zich als geroepen beschouwen, om het oude weder op te zoeken en op te metselen. Nu strookt dit teeken des tijds zeer goed met den geest des tijds. Gij hebt toch, waarde Vriendin! als gij iets voor uwe lieve kinderen moest koopen, wel in het voorbijgaan opgemerkt, dat in de galanteriewinkels de nieuwste ornamenten naar den middeleeuwschen, Gothischen smaak bearbeid zijn, en dat de groote gebloemde patronen in het Modemagazijn de herinnering opwekken aan overgrootvaders huisjas? Deze zelfde geest heerscht nu, zoo als het mij voorkomt, bij de lieden, waarop ik uwe aandacht heenleidde; zij zijn nieuwe vrienden van het oude geworden, en zullen daarvoor hunne goede redenen hebben. Welke deze redenen zijn, weet ik niet; want ik, een zeer eenvoudig Spectator, ben noch bepaald vriend van het oude, noch van het nieuwe, maar wel van het goede en ware, dat ik overal zoek, en ook zoo gaarne wil vinden bij deze menschen; want ik zeg het nog eens: zij zien er waarlijk veel te ernstig, te gemoedelijk, te vroom uit, om iets anders te willen, dan liefde, vrede, verdraagzaamheid en algemeen heil. - Gij moest dit alles nu eens nader beredeneren met uwen hupschen Echtgenoot, wanneer uwe lieve kinderen ter ruste zijn. Het is nu winter, en als gij des avonds met uwen man bij den warmen haard zit, zorgt dan, dat gij niet uitgepraat raakt; iets, dat wel eens bij echtelingen plaats grijpt. Maar, waarde Hilletje! spreek toch niet over dergelijke zaken, als gij eens op een Dames-salet moet gaan; men zoude u, en met regt, uitlagchen. Lees dan liever eens een paar Modejournalen door, of een van de beste vaderlandsche Romans, en nimmer het onbeduidend, maar welmeenend geschrijf van

Uwen heilwenschenden Vriend,

den Spectator.

R-m.