Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1835

Onderzoek naar den inhoud en het wezen des Christendoms, volgens de leer van Jezus en de Apostelen, door N. Messchaert, in leven Predikant bij de Doopsgezinde Gemeente te Rotterdam. Met eene Voorrede van D.T. Huët,

[p. 675]

Predikant bij de Walsche Gemeente aldaar. Te Rotterdam, bij J. van Baalen. 1835. In gr. 8vo. XVI, 54 en 226 bl. f 3-60.

Dit werk wordt voorafgegaan door eene zeer lezenswaardige Voorrede, voornamelijk strekkende, om wijlen den Heer messchaert als een' zeer kundig', helder en waarlijk liberaal denkend' en gevoelend', voor het redelijk en practisch Christendom rond en liefderijk uitkomend' Godgeleerde te doen kennen. Wij danken den Heer huët voor dit welgeschreven stuk, waardoor hij de verdiensten van zijnen overleden' Ambtgenoot schoon in het licht gesteld, en zijne eigene met hem overeenkomstige denkwijze rondborstig verklaard heeft; gelijk hiervan onder anderen twee aanteekeningen, over de onverbasterde waarde der menschelijke rede, en over de ondoelmatigheid van verbindende kerkelijke formulieren, getuigen kunnen.

Het werk zelf is de vrucht eener beantwoording van eene Prijsvraag bij teyler's Godgeleerd Genootschap, waarvan Rec. met huët zegt, ‘dat de inleiding van het voorstel eene andere vraag deed verwachten, of dat de vraag eene andere inleiding vereischte;’ terwijl hij tevens met hem de uitspraak van Bestuurders des Genootschaps billijkt, die dit stuk niet bekroond, en verklaard hebben, ‘dat het vele verdiensten bezat, en het werk was van eenen bekwamen Schrijver, maar niet aan het oogmerk voldeed, door de uitschrijving der Prijsvraag eigenlijk bedoeld.’ Op verzoek van vele Vrienden des Overledenen, ziet nu deze Verhandeling het licht; vele Inteekenaars hebben hunne belangstelling daarin getoond, en zij zullen zich hiervoor, vertrouwt Rec., niet teleurgesteld vinden, want zij zullen er (geen betere lofspraak weet hij er aan te geven) messchaert uit leeren kennen, zoo als huët hem geschetst heeft.

De inhoud komt kortelijk hierop neder. In het eerste Hoofdstuk wordt onderzocht, ‘wat jezus, zoo ten aanzien van het geheele stelsel der Godsdienst, (uitbreiding en volmaking van de Mozaïsche Godsdienstleer, waarop de zijne gebouwd was) ‘als met opzigt tot zijn' eigen persoon,’ (vooral in zijne hooge betrekking tot God) ‘en den aard der weldaden, door hem aan het menschdom aangebragt, zelf uitdrukkelijk geleerd heeft.’ - Het tweede Hoofdstuk wijst de leer der Apostelen aangaande dezelfde onder-

[p. 676]

werpen aan. - Op grond van dit een en ander, bevat het derde Hoofdstuk een onderzoek, ‘wat volgens die leer moet beschouwd worden als het eigenlijke wezen des Christendoms, dat voor alle tijden geschikt en voor alle menschen behoefte is.’ Hier bewijst de Schrijver, 1. dat ‘de leer van jezus eene eigenlijke Openbaring van God,’ en 2. dat ‘het geloof aan de Goddelijkheid eener Openbaring en der leer van jezus en de Apostelen redelijk is;’ welk laatste hij in drie hoofdpunten, als voorbeelden, aantoont, namelijk in ‘de leer van God den Vader, den Zoon van God en den heiligen Geest, de verlossing door jezus' dood, en de opstanding der dooden:’ waarna hij, 3. ‘het ware wezen des Christendoms, voor alle tijden geschikt, en voor alle menschen behoefte,’ voordraagt, als ‘begrepen in geloof, hoop en liefde,’ bij welker eerste hij kortelijk opsomt de hoofdpunten, die de Christen gelooft. - Wie eene breedere opgave van den inhoud dezer Verhandeling verlangt, dien verwijzen wij naar de Godgeleerde Bijdragen, IX, 4, waar eene zeer goede te vinden is.

Van verdere beoordeeling dezer Verhandeling onthoudt Rec. zich om meer dan ééne reden; vooreerst omdat de Schrijver reeds overleden is, en dus geen nut van eenige omtrent zijn werk gemaakte aanmerkingen meer hebben kan, en dit voornamelijk als eene vereerende gedachtenis voor zijne Vrienden, die de uitgave verlangd hebben, beschouwd moet worden; ten andere, omdat over het geheel van deze Verhandeling, als antwoord op de bewuste Prijsvraag, door bevoegde beoordeelaars eene uitspraak gedaan is, waarmede Rec. zich zeer wel kan vereenigen; en eindelijk, omdat, indien hij zelfs maar het voornaamste zou willen aanstippen van hetgene, waarover hij reeds lang op dezelfde wijze of nagenoeg, als de Schrijver, gedacht heeft, en waaraan hij dus zijne volle goedkeuring geven kan, als ook van hetgene, waaromtrent hij meer of minder met hem in gevoelen verschilt, hij hiertoe eene ruimte van betoog noodig zou hebben, veel grooter, dan het bestek eener gepaste aankondiging in dit Tijdschrift hem veroorloven kan. Het zij dus genoeg in het algemeen te zeggen, dat men hier overal, zelfs waar men meenen mogt van den waardigen Man te moeten verschillen, den bekwamen en zelfdenkenden Godgeleerde zal aantreffen, die met de beste wijze van Bijbeluitlegging bekend was, en daarvan verstandig gebruik wist te maken; den Man tevens,

[p. 677]

die uit eigene oogen kon en durfde zien, en niet schroomde, zijne meening, al stiet zij ook aan tegen die, welke door Kerkvergaderingen en Godgeleerden als regtzinnig geijkt geworden is, ronduit te verklaren; den Christenleeraar eindelijk, wien het om waarheid en liefde, om godsvrucht en deugd, om verlichting en heii der menschheid te doen, en hiermede hartelijk ernst was.

De stijl dezer Verhandeling is, gelijk men dien in een werk verwachten kan, dat met menigvuldig aangehaalde en vele woordelijk uitgedrukte Bijbelplaatsen doorzaaid is, waarover gecommentariëerd en waaruit geargumenteerd wordt, hetwelk dus de voordragt niet altijd even aangenaam kan maken; een stijl, waaraan misschien hier en daar minder zorg dan aan de zaken besteed is, maar die nogtans duidelijkheid en gemakkelijkheid genoeg heeft, om met genoegen gelezen te worden.