Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1835

Memorie van geschiedkundige Aanteekeningen, over de vroegere binnendijksche waterontlastingen door sluizen en waterleidingen tot in de buitenrivieren, en de daarop gevolgde stichting der windwatermolens, enz. enz. enz. Door den Staatsraad, inspecteur-generaal van 's Rijks Waterstaat, J. Blanken, Jz. Met Platen. Te Utrecht, bij N. van der Monde. 1834. In gr. 4to. 185 Bl. f 5-:

De nog altijd onvermoeide pen van den Nestor der Nederlandsche Waterbouwkunde heeft ons, onder eenen ongemeen langen titel, een werk gegeven, welks inhoud eigenlijk meerendeels handelt over een zoogenaamd vereenvoudigd werktuigelijk zamenstel in de gewone windwatermolens, met het

[p. 603]

kennelijk doel, om de toepassing daarvan meer en meer aan te prijzen. De grijze leeftijd van dezen werkzamen man vordert, dat men vertrouwen hechte aan gevoelens, die op zulk eene langdurige ondervinding steunen, en dat men met de meeste behoedzaamheid te werk ga, ingevalle de zaak zelve aan andersdenkenden niet zoo klaar mogt toeschijnen.

Het kan het Corps Ingenieurs van den Waterstaat (welks belangrijkheid in ons land niet genoeg kan worden gewaardeerd) niet anders dan aangenaam zijn geweest, dit werk aan zich te zien opgedragen. Van de met regt in dit vak met roem bekende namen van eenen brunings, conrad, goudriaan en blanken is laatstgenoemde thans de laatst overgeblevene, en het strekt den hoogbejaarden man tot eer, de gedachte te hebben opgevat, om dit werk algemeen aan het geheele Corps op te dragen. Meest allen toch hebben hunne loopbaan onder hem begonnen; velen zijn hem veel verpligt, en geen hunner, die deze Opdragt niet met gevoelens van eerbied en dankbaarheid zal aannemen, en op nieuw de ongemeene werkzaamheid zal bewonderen, die hij op zijne lange loopbaan steeds heeft ten toon gespreid.

De Schrijver laat in eene Inleiding eenige algemeene aanmerkingen voorafgaan, en beschouwt in de eerste Afdeeling de Vlisterboezems; in de tweede, de Zederikboezems, en levert in de derde eenige bijdragen, aanmerkingen en vergelijkingen, wegens de kosten van den ouden en nieuweren watermolenbouw, enz.

Daar wij 's mans onvermoeide werkzaamheid in zijnen hoogen ouderdom hoogschatten, en wij daarenboven de zaak zelve, die het doel van zijn schrijven uitmaakt, in zekere mate toejuichen, zoo kost het ons eenige moeite, te moeten zeggen, dat het te bejammeren is, dat de zaak niet met eene betere orde en in een' minder duisteren stijl is voorgedragen. Wij willen ons echter van bijzondere aanmerkingen onthouden, en zullen ons liever, om een algemeen denkbeeld dezer Memorie te geven, zonder op stijl of orde acht te slaan, tot den inhoud van dezelve bepalen.

In de eerste Afdeeling dan geeft de Schrijver ons eenige geschiedkundige aanteekeningen omtrent de stichting der eerste molens, en bepaalt zich voorts tot de beschouwing van de Vlisterboezems; verhaalt verder, op welk eene wijze het zoogenaamde vereenvoudigde werktuigelijke zamenstel op een' watermolen bij Haastrecht is toegepast geworden, van het-

[p. 604]

welk het nuttige door proeven bevestigd werd; geeft voorts eenige aanteekeningen omtrent het aantal noodige molens, en neemt de gelegenheid waar, om het leggen eener waaijersluis bij het klaphek tot diephouding van den IJssel aan te raden. Eindelijk geeft de Schrijver in deze Afdeeling eene bepaalde omschrijving van den eerst bekenden wipwatermolen op den Vlisterboezem bij Schoonhoven, en van de eerste toepassing van het vereenvoudigingstelsel met twee staande schepraden aan een' ouden wipmolen bij Haastrecht.

De tweede Afdeeling, die over de Zederikboezems en het Kanaal van Steenenhoek handelt, begint weder met eenige geschiedkundige aanteekeningen omtrent deze boezems en de daarmede in verband staande wateren, molens, sluizen en meer andere zaken. Voor het overige geeft de Schrijver ons in deze Afdeeling eene bepaalde beschrijving van den nieuwen molen met vier schepraden, in 1822 bij Aalst in den Bommelerwaard naar het vereenvoudigingsstelsel gesticht, en van den daarnaar in 1830 mede veranderden watermolen van den Zouteveenschen polder in Delfland, van al het welk door den Schrijver de voordeeligste resultaten worden opgegeven. De bijlagen doen ons de onderzoekingen kennen, die er omtrent deze zaak hebben plaats gehad met de molens bij Leerdam, bij Ilpendam in Noordholland, bij Haastrecht, bij den Zouteveenschen polder, en bij Aalst. Wij moeten echter zeggen, dat het ons is voorgekomen, dat er omtrent het juiste van de opgegevene proefmalingen nog veel te wenschen overblijft.

In de derde Afdeeling deelt de Schrijver ons verder eenige aanmerkingen en vergelijkingen mede omtrent de kosten der veranderingen aan de molens, en verder over het verstellen van de zomer- en boezempeilen; voorts eenige aanteekeningen omtrent de hoogte der winterwateren boven de zomerpeilen der polders in het begin van 1834, en eindelijk omtrent de maaldagen, en de gemiddelde uitkomsten daarvan. Verder vindt men hier nog eenige meer algemeene aanmerkingen, en eenige stukken betrekkelijk het afbreken van de vijf voormolens bij Ameide; terwijl eindelijk dit werk met een Naschrift over het verhoogen van de binnenmuren der kanaalsluis bij Gorinchem besloten wordt. Het in deze Memorie beredeneerde wordt met vrij goede steendrukplaten opgehelderd.

Ziet daar hoofdzakelijk hetgeen men in deze Memorie vermeld vindt, van welke, niettegenstaande den verderen in-

[p. 605]

houd, het voorname doel, zoo als wij hier boven aanmerkten, de aanprijzing schijnt te zijn van het zoogenaamde vereenvoudigingsstelsel in de watermolens, waartoe de Schrijver gemeend heeft, dat de meeste der hier te vinden zaken zullen kunnen dienen. Het schijnt, dat de gevoelens van deskundigen omtrent dit punt nog verdeeld zijn, of dat zulks ten minste tegenwoordig nog het onderwerp van een bepaald onderzoek uitmaakt, en dat de beslissing van het al of niet nuttige, onkostbare en aanprijzenswaardige er van misschien aan den tijd zal moeten overgelaten worden. Wat ons aangaat, meenen wij werkelijk, dat de werktuigelijke zamenstelling der windwatermolens nog voor zeer vele verbetering en vereenvoudiging, indien al niet op de voorgestelde, dan toch op eene andere wijze, vatbaar is; maar ook, dat in allen gevalle zoodanige vereenvoudiging, op eene voorzigtige en welberedeneerde wijze toegepast, niet anders dan langzaam zal kunnen worden ingevoerd, en alsdan ook tot bezuiniging en verligting der Ingelanden strekken; welk verschiet wij wenschen, dat de Schrijver, die hiertoe voorzeker de eerste aanleiding zal hebben gegeven, met eene aangename voldoening moge te gemoet zien.