Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1835

Overzigt der algemeene Geschiedenis der Opvoeding en van het Onderwijs, benevens eene meer bijzondere opvoedkundige Karakterkunde der achttiende Eeuw tot op onzen tijd; uit het Hoogduitsch van Dr. A.H. Niemeijer. Met diens Portret en Levensbeschrijving, door D. Buddingh. Zijnde een laatste Aanhangsel op het klassieke Opvoedingswerk van dien Schrijver, en tevens een volledig stuk op zich zelf. Te Amsterdam, bij L. van der Vinne. 1834. In gr. 8vo. XVIII en 144 bl. f 1-80.

De Heer buddingh heeft een nuttig werk gedaan met de vertaling van dit geschrift van den beroemden niemeijer, daar het een aanhangsel is van deszelfs Grondbeginselen van Opvoeding en Onderwijs, die reeds vóór verscheidene jaren in het Nederduitsch vertaald zijn; maar ook daar het op zichzelf een goed geheel uitmaakt, dat men, onafhankelijk van het groote werk, met nut lezen kan. - De voorafgaande Levensbeschrijving schijnt

[p. 559]

ook uit het Hoogduitsch overgenomen te zijn, en is voor een kort overzigt vrij wel, maar nogtans wat oppervlakkig en dor. - In het werk zelf heeft de Vertaler ‘hier en daar eene enkele uitbreiding of aanteekening’ ingevoegd, die echter door geen bijzonder teeken onderscheiden worden, maar meest letterkundig schijnen te zijn.

Het oogmerk en het algemeene plan des werks kunnen wij niet duidelijker opgeven, dan met deze eigene woorden van niemeijer, uit de Inleiding bl. 1, 2: ‘Het volgende ontwerp is alleen bestemd, om den jongen opvoedkundige en onderwijzer een overzigt te geven, en bij eigene navorsching welligt stof tot bearbeiding te leveren. De eerste Afdeeling stelt hoofdzakelijk de geschiedenis voor tot het einde der zeventiende Eeuw; de tweede meer uitvoerig den nieuweren tijd, sedert het begin der achttiende Eeuw’; waarbij echter nog eene derde Afdeeling gevoegd wordt, getiteld de negentiende Eeuw. - De verdeeling in Eeuwen schijnt in deze, even als in alle Geschiedenis, voor eene juiste en geleidelijke voorstelling der zaken minder verkieslijk te zijn: de tijdvakken der menschelijke handelingen binden zich ook hier zelden zoo geregeld aan de gewone tijdsverdeeling.

De eerste Afdeeling levert dan, bij wijze van schets, een Overzigt der algemeene Geschiedenis van Opvoeding en Onderwijs, tot het einde der zeventiende Eeuw; en wel eerst bij de oudste Volken, daarna bij de Grieken en Romeinen. Vervolgens wordt, onder de hiervoor hoogstbelangrijke instelling van het Christendom, het school- en opvoedingswezen eerst voornamelijk sedert karel den Grooten, daarna in de zestiende en zeventiende Eeuw, zoo wel vóór de Kerkhervorming, als door de Hervormers, en na die gebeurtenis beschouwd. In de Aanmerkingen van deze, zoo wel als van de andere Afdeelingen, wordt het in den tekst der paragraphen gestelde meer uitgebreid, en worden vele letterkundige bronnen voor deze Geschiedenis aangewezen.

[p. 560]

De tweede Afdeeling, die het grootste gedeelte van het werk uitmaakt, geeft eene Proeve eener opvoedkundige Karakterkunde der achttiende Eeuw, tot op onzen tijd; voornamelijk met betrekking tot het Protestantsche Duitschland. - Het is jammer, dat, juist door dit laatste bijvoegsel, deze Proeve, voor een overzigt eener algemeene Geschiedenis, eenigzins eenzijdig en onvolledig wordt: Duitschland, hoe verdienstelijk ook in dit opzigt, wordt alzoo te veel het eenige hoofdpunt: de andere landen zijn wel niet geheel verwaarloosd; neen! de Schrijver, die, ook op zijne buitenlandsche reizen, zich het Opvoedingswezen tot een voornaam voorwerp zijner waarnemingen gemaakt had, laat aan dezelve ook in dit geschrift wel regt wedervaren, maar echter zijn zij meestal te kort en als ter loops behandeld. - Na eenige voorloopige aanmerkingen, worden de Opvoedkundigen dier Eeuw eigenaardig in vier klassen gerangschikt (bl. 33, 34, 36): de Frankische of godsdienstige School, dus genoemd naar de godsdienstige pogingen van franke te Halle; de (vrome) School der Humanisten, vooral sedert j.m. gesner; (voor dit vrome zal waarschijnlijk een ander of in 't geheel geen epitheton moeten staan;) die der Philanthropijnen, dus genoemd naar de Inrigting van basedow te Dessau; en die der Eklektiekers, die het beste van elke der vorige trachten uit te kiezen, over te nemen en in omloop te brengen. Deze vier Hoofdscholen worden dan verder, in hare geschiedenis, grondstellingen, instellingen en leerwijze, opvoedkundigen, en letterkundige verdiensten, duidelijk voorgesteld. Met eenen algemeenen terugblik op de achttiende Eeuw, en eenen (zeer vlugtigen) blik op andere Landen van Europa, wordt deze Afdeeling besloten.

De derde Afdeeling, die de negentiende Eeuw ten opschrift heeft, bevat eerst een algemeen overzigt over verschillende Rijken, ten opzigte van opvoeding en onderwijs; en daarna weder voornamelijk, wat Duitschland hierin opgeleverd heeft, en wel bepaaldelijk het-

[p. 561]

gene, dat door de pogingen van pestalozzi teweeggebragt is.

Ziet daar eene beknopte opgave van den inhoud dezes boeks, om te doen kennen, wat goeds daarin geleverd wordt. Zonder al te uitvoerig te worden, kunnen wij dit een en ander hier niet ontwikkelen; maar moeten tot het werk zelf verwijzen, dat, behoudens het boven aangemerkte, der lezing wel waardig is.

De vertaling is, zoo veel Rec., zonder het oorspronkelijke bij de hand te hebben, oordeelen kan, over 't geheel wèl. Eene of andere min duidelijke plaats, waar misschien, gelijk hier en daar elders, eene drukfout de schuld heeft, gaat hij kortheidshalve voorbij. - In de verbuiging van Latijnsche namen en woorden in Nederduitschen stijl, die op eenige plaatsen van dit werk gevonden wordt, zou hij sommige Hoogduitsche en oude Nederlandsche Schrijvers niet navolgen, maar die woorden, duidelijkheidshalve, onverbogen in den eersten naamval houden. - Voor Humaniora of Humaniorem is bij ons gebruikelijker en verstaanbaarder Beschaafde Letteren of Letterkunde of dergelijke. Bl. 74 zal Humaniorem waarschijnlijk Humanisten moeten zijn. - Kluchtig is de herhaalde drukfout autodictaten (bl. 133, 137) voor autodidacten (zelsgeleerden); maar niet minder kluchtig het misverstand in den naam (bl. 79) van een Grieksch Woordenboek van ‘ernestine hedrich’, (dus als van eene vrouw van dien naam!) hetwelk zal moeten zijn: de hedrich of hedericus van ernesti, in het Hoogduitsch waarschijnlijk door het bijvoegelijke Ernestiner uitgedrukt.

Wij eindigen deze aankondiging met de overname van de volgende ware en behartigenswaardige opmerking van niemeijer, (bl. 30, 31) ten opzigte des oordeels over hetgene, dat er voor opvoeding en onderwijs in lateren tijd gewonnen of verloren is: ‘Zelden bestaat er over het geheel winst zonder verlies. Doch de menschen oordeelen te eenzijdig, omdat hun een overzigt ontbreekt. Voortgangen tot het betere in den

[p. 562]

beperkten kring, waarin juist zij leven, merken zij aan als waarborgen van eene nabijzijnde gouden eeuw. Teruggang der huiselijke of openbare opvoeding, ook zelfs als zij dien in hun klein woonoord opmerken, zijn voor hen droevige teekenen des tijds, en voorboden van een geheel nabijzijnd algemeen verderf. Zoo heeft het de mensch van oudsher gemaakt. Zijne wereld is voor hem de geheele wereld; in den beperkten kring, die hem omringt, gelooft hij het beeld der geheele menschheid te zien.’