Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1835

Plantenkunde voor Apothekers en Artsen, of Beschrijvingen der geneeskrachtige Planten naar de natuurlijke familiën van het Plantenrijk. Door W.H. de Vriese, Med. Doctor, buitengewoon Hoogleeraar in de Botanie aan de doorluchte School te Amsterdam. Iste Deel. Te Leyden, bij C.C. van der Hoek. 1835. In gr. 8vo. 226 Bl. f 2-25.

Dit werk is het eerste, hetwelk over dit onderwerp in onze taal het licht ziet. Wij voorspellen hetzelve dus eene goede ontvangst, en dit te meer, daar het met veel vlijt en belezenheid, vooral met veel kennis van de nieuwste Duitsche Litteratuur in het vak der Pharmacie, is opgesteld. Doorloopen wij kortelijk deszelfs inhoud.

In de Inleiding (bl. 1-31) toont de Schrijver vooreerst het nut aan eener wetenschappelijke kennis (vergun ons, Lezer, dit modewoord!) der planten voor den Artsenijbereider; welke kennis alleen in staat is, om hem, in dit gedeelte van zijn vak, de goede waren van derzelver vervalschingen te leeren onderscheiden. Hoezeer de beschrijvende plantkunde voor zijn hoofddoel het meest vereischt wordt, kan en mag hij echter in de ont-

[p. 517]

leedkunde en physiologie der planten geen vreemdeling zijn. Vooral behoort hij zich op eene naauwkeurige kennis dier planten toe te leggen, welke op den vaderlandschen grond groeijen. Vervolgens doet de Schrijver eenige nieuwere werken over pharmaceutische Botanie in een kort overzigt kennen, en eindigt met de wijze op te geven, waarop hij zijn onderwerp behandelen zal. Hij verkiest de natuurlijke methode boven het sexuéle stelsel van linnaeus, en spreekt hier in het voorbijgaan over het verband tusschen de geneeskrachten der planten en hare natuurlijke familiën, op eene wijze, welke hem als behoedzaam en voorzigtig beoordeelaar van algemeene theoriën kenmerkt.

In de bijzondere behandeling volgt onze Schrijver den leiddraad van het werk van bartling (Ordines naturales Plantarum, Gottingae 1830); welke Schrijver het woord ordines in dien zin bezigt, waarin de meeste anderen het woord familiae gebruiken. Zijne opgaven der kenmerken van klassen en orden zijn ook grootendeels uit dat werk ontleend. - Hij verdeelt dan de planten in vegetabilia cellularia en vascularia. De eersten verdeelt bartling in homonemea en heteronemea, 't geen de vriese door gemeenschappelijke kiemdraden en afzonderlijke kiemdraden vertaald heeft (beter misschien gelijksoortige en ongelijksoortige). Tot de cellularia homonemea behooren de zwammen, korstmossen en wieren. Onder dezen vermeldt de Schrijver hoofdzakelijk Lycoperdon, Bovista, Sclerotium clavus (hij schijnt niet geneigd, met leveillé en nees, alleen het topje als de zwam te beschouwen), Polyporus officinalis, Pol. suaveolens, Agaricus eampester (van champignons is onze Schrijver geen vriend, en meent, dat de eetbare veeleer aan varkens dan aan menschen behoorden te worden voorgezet), Cetraria islandica, Roccella tinctoria, Lecanora tartarea, Parmelia parietina, Sphaerococcus helminthochortos en Fucus vesiculosus. Tot de cellularia heteronemea behooren de mossen, van welke hij slechts kortelijk enkelen vermeldt.

[p. 518]

De planten, die niet alleen uit cellenweefsel bestaan, maar ook spiraalvaten bezitten (vegetabilia vascularia), verdeelt bartling in Cryptogama en Phanerogama. Deze laatsten worden wederom in Monocotyledonea en Dicotyledonia verdeeld.

Tot de bedektbloeijende vaatachtige planten behooren de varens, onder welke onze Schrijver hoofdzakelijk vermeldt Aspidium Filix mas, - het zoo hoog geroemde middel tegen den lintworm, - Polypodium vulgare en Adiantum capillus Veneris. Vervolgens behooren hiertoe de Lycopodineae, onder welke Lycopodium clavatum breedvoerig vermeldt wordt, met vele aanhalingen aangaande het verschijnsel der zoogenoemde zwavelregens.

Overgaande tot de vegetabilia vascularia monocotyledonea, wier beschouwing dit deel besluit, geeft de Schrijver de hoofdtrekken op, waardoor zich deze planten van de dicotyledonea onderscheiden, vooral in de zamenstelling en vorming van den stam. Of het bloembekleedsel der monocotyledonea ooit den naam eener bloemkroon (corolla) dragen mag, welken sommige hedendaagsche plantkundigen daaraan geheel willen weigeren, laat de Schrijver onbeslist. Hetgeen hij zegt aangaande het verschil der aardrijkskundige verbreiding van Monocotyledonen en Dicotyledonen verdiende wel eenige nadere uiteenzetting. ‘De beroemde humboldt (zoo schrijft hij bl. 124) heeft aangetoond, dat in de landen der evennachtslijn een zesde, in de gematigde luchtstreek tusschen 36-52^o breedte een vierde, en naar de pool bijna een derde van de vegetatie uit monocotyledonen bestaat.’ Men zou hieruit het besluit kunnen afleiden, als namen naar de polen de monocotyledonen toe; dit is intusschen het geval niet; beide groote afdeelingen zijn rijker in vormen in de warme landen, dan in gematigde of koude luchtstreken, maar de dicotyledonen nemen betrekkelijk meer toe in aantal in warmere gewesten. Schouw meent zelfs, dat de monocotyledonen in de heete zone wederom eenigzins in relative talrijkheid toenemen, en dat het minimum van het betrekkelijk getal

[p. 519]

dezer planten, in vergelijking met de dicotyledonen, in het noordelijk halfrond tusschen den 45^o en 35^o valt. Hij maakt ook de opmerking, dat het klimmend relative aantal der monocotyledonen ten noorden van den 45^o breedte eigenlijk slechts door het vermeerderen der soorten eener enkele familie, die der Cariceae, veroorzaakt wordt. - Ook over het verschil der ontwikkeling van de radicula bij mono- en dicotyledonen hadden wij gaarne iets meer gelezen, dan de korte verwijzing naar richard's Handboek.

Tot de monocotyledonea behooren onder anderen de Gramineae, waaronder de Schrijver van Oryza sativa, Zea Mais, Panicum miliaceum, Lolium temulentum, Triticum repens, Saccharum officinarum, Andropogon iwarancusa uitvoeriger en andere soorten korter vermeldt. Onder de Irideae komt Crocus sativus, waarvan de geschiedenis en cultuur op eene zeer voldoende wijze behandeld wordt. De Schrijver had evenwel eene kleine teregtwijzing moeten voegen bij het fabelachtige verhaal, waarvan hij bl. 165 melding maakt: ‘Hertodt, die in 1671 eene Crocologia uitgaf, heeft gezien, dat honden, die saffraan gegeten hadden, geelgekleurde jongen wierpen; dezelfde kleur zag hij in de vrucht eener vrouw, na het gebruik eener groote hoeveelheid saffraan.’ Rec. kan niet denken, dat de Heer de vriese zulk een verhaal zelf voor geloofwaardig houdt; maar, zoo als het hier voorkomt, heeft het er nogtans den schijn van. - Onder dezelfde orde wordt ook nog Iris florentina vermeld; bij de Asphodeleae, Scilla maritima, Aloe succotrina; bij de Colchicaceae, Colchicum autumnale, Veratrum album; bij de Smilacineae, Smilax syphilitica, Smilax China; bij de Orchideae verscheidene soorten van Orchis, waaruit de salep bereid wordt of kan worden, en Vanilla aromatica; bij de Amomeae, Alpinia galanga, Zingiber officinale, Curcuma longa; bij de Cannaceae, Maranta indica; bij de Palmae, Areca catechu, Calamus Draco, Sagus farinifera; bij de Typhaceae, Acorus calamus; bij de Pi-

[p. 520]

peraceae eindelijk (van welke het nog niet beslist is, of zij tot de Mono- of Dicotyledonen behooren) Piper nigrum en Piper cubeba.

De afbeeldingen van hayne, nees von esenbeck en zenker zijn door het geheele werk heen bij iedere soort naauwkeurig aangehaald, gelijk ook dikwerf die van oudere Schrijvers, zoo als rumphius, kaempfer enz. De druk van dit werk is bijzonder fraai, en de uitvoering strekt den Uitgever tot eer. Met verlangen zien wij het tweede deel te gemoet, hetwelk de Dicotyledonea zal bevatten, en waarmede dus dit werk volledig zal zijn. In het Voorberigt heeft de Schrijver ons toegezegd, dat het nog in den loop van 1835 zal verschijnen.

Enkele taalfouten, zoo als diegeenen, 't welk hier en daar voorkomt, voor diegenen, - de kiemende zaadjes dragen draden, uit een eenvoudigen rei van cellen zamengesteld, (bl. 85) voor: uit eene eenvoudige rij - zoo ook reijen (bl. 199, reg. 19 en elders) voor rijen - gaan wij thans voorbij. Op de tabel bl. 33 moet men, voor Monocotyledoneae en Dicotyledoneae, Monocotyledonea en Dicotyledonea lezen (vegetabilia gaat vooraf). Eindelijk merken wij nog eene kleine onnaauwkeurigheid op, welke bl. 216 voorkomt, waar men leest: ‘Het aantal reeds bekende Palmsoorten, dat de Sago oplevert, is zeer groot; wij noemen uit velen slechts Sagus Raphia poir., Sagus Ruffia jacq., Cycas inermis lour., Cycas revoluta thunb., Cycas circinalis linn.’ Het geslacht Cycas toch, hetwelk jussieu met Zamia tot de Filices bragt, behoort niet tot de Palmen, maar tot eene eigene familie, welke met de Coniferae velerlei verwantschap heeft. Men leze dus liever: Het aantal reeds bekende planten, enz.