Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1835

Jose, een Spaansch Verhaal. Te Amsterdam, bij J. Immerzeel, Jun. 1834. In gr. 8vo. 55 Bl. f 1-10.

Dit Verhaal schijnt van eenen jongen Dichter te zijn. In eene Opdragt aan serena, zijne Zuster, vermeldt hij voornamelijk, wat hij, ook als beminnaar der Poëzij, aan haar te danken, en hoe veel belang zij altijd in zijne dichterlijke voortbrengsels gesteld heeft. Misschien vindt die kunstlievende Zuster wel, dat hij haar dit laatste wat lang en bij herhaling zegt: misschien vraagt zij hem wel, waarom hij zoo laag op de menschen valt, dat hij zichzelven, als Dichter, tegen ‘een geestlooze aarde’ (bl. 3) en ‘de koude wareld’ (bl. 4) overstelt: dit en meer vraagt zij hem welligt over die Opdragt; maar is het haar wèl genoeg, wij hebben er dan ook vrede bij, of laten het althans haar met hem afmaken. - Zoo zouden wij nu ook wel met het Verhaal zelf doen, en er haar onpartijdig oordeel over willen hooren;

[p. 497]

maar vermits wij niet weten, of zij dit voor het Publiek zal verkiezen te doen, dienen wij er een kort verslag van te geven, en er onze gedachten over te zeggen.

Jose, die zijnen vader, een dapper, maar trotsch en woest Ridder, al in zijne kindschheid verloren, en daarna, ook van zijne moeder gescheiden, van anderen veel te lijden heeft, (waarvan echter hier geene bijzonderheden verhaald worden) vertoeft na haren dood nog drie jaar op het vaderlijk slot, (zonder dat het blijkt, wat hij daar doet) verdwijnt toen eensklaps, laat niets van zich hooren, en komt na zeven jaar weder, met een somber en streng uiterlijk en een menschenhatend gemoed, waarvan hij, 's nachts aan den oever der Ebro wandelende, in eene alleenspraak bekentenis doet, nog wraak tegen zijnen eersten vijand ademende. - Hij komt bij een nonnenklooster: het gezang der geestelijke zusters treft hem; en in eene lange alleenspraak uit hij zijne droefheid over zijne moeder, zijn geloof aan eene blinde en wreede noodlottigheid, zijne wraakzucht, zijne teleurgestelde liefde, wederom zijnen menschenhaat en wraaklust, en toch tevens eenen wensch om tot God weder te keeren. - Op het alleronverwachtst vertoont zich aan hem zijne florinde: (men zou het haast voor eene geestverschijning houden.) Zij ontdekt hem, dat zij niet, gelijk hij denkt, eens anders vrouw, maar ook, dat zij hem nog getrouw is; zij vertelt hem, dat zijne overledene moeder haar in den droom verschenen is, en haar tot hem gezonden heeft, om hem tot verbetering te vermanen, waarbij zij hem opwekt, om zijn wraakzwaard ten offer op het altaar te leggen. Doch hierop trekt hij wild en woest zijn zwaard, en verzekert het te zullen behouden en zich te wreken: zij smeekt hem nogmaals, bij zijner ziele zaligheid, om herroeping van dit woord; maar hij zegt bij herhaling: ‘Neen.’ Nu evenwel, op het zien van hare diepe droefheid, aarzelt hij; en eindelijk, - maar ‘Neen, - aarde en hemel 't is gedaan,... Hij rukt zich van florinde los, - Ziet haar nog eens, en schriklijk aan, - Ontvlucht haar - en verdwijnt in 't bosch. En zij stort neder met een gil, Luid - aaklig - valsch en schril, En ligt daar pijnlijk uitgestrekt.’ (Vindt Zuster serena dit ook mooi?) Ontwakende bleef zij stom, en stierf binnen het jaar aan de tering. Hij kwam niet weder; ‘maar na jaar en dag, Vondt m' in, in’ (l. vond m' in,

[p. 498]

voor vond men in) ‘een Pyreneesche grot, Het lijk eens mans gestrekt op de aard, En vóór hem - een gebroken zwaard.’ En hiermede is de historie uit!!

Wat zal Rec. nu van dit gedicht zeggen? Zal hij er alle dichterlijke vinding en uitvoering aan ontzeggen, en ontkennen, dat er hier en daar goede plaatsen in zijn? dan zou hij aan de waarheid geen hulde, en den maker ongelijk doen. Zal hij het dan als een meesterstuk van Poëzij verheffen, en den Auteur aanmoedigen, om meer in dezen trant te arbeiden? dan zou hij hem ongepast en onbeschaamd vleijen, en der edele kunst geen dienst bewijzen. De Dichter heeft, luidens het Voorberigt, ‘gepoogd een hevig karakter, onder den invloed van groote hartstochten en aandoeningen, en in betrekking met de hem omringende natuur en menschheid te teekenen’; maar Rec. vreest, dat uit dit dichtstuk blijkt, dat deszelfs Maker zich tot eene hoogte van gevoel gepoogd of zich verbeeld heeft op te heffen, die hij niet bereiken kon; dat hij hierdoor op den weg is, om het faux pathétique met het ware en edele pathos te verwarren, op anders goede dichterlijke plaatsen alles wild en hard, en zonder eenig doel, door elkander te werpen, en, in plaats van dunrzamen dichtergloed over zijne poëzij te verspreiden, hier en daar een poëtisch stroovuur te ontsteken, dat, uitgebrand zijnde, tot de koude van een plat en langwijlig proza doet overgaan. Als voorbeeld van dit laatste zou men kunnen aanhalen het aanraken van jose's zwaard door florinde, na hare bovengemelde toespraak, waar dat ‘zoo te naauwer nood en zacht’ geschiedt, en zoo langdradig beschreven wordt, dat men niet weet, welke uitwerking dit hier doen moet. Zoo is ook de beschrijving van hare diepe droefheid, en van zijne aarzeling, en verder van haar wegkwijnen, gansch niet vrij van gerektheid, herhaling en zeer prozaïsche voorstelling. En wat den ganschen inhoud van het stuk betrest, wat nut of aangenaamheid steekt er toch in zulk een verhaal van eenen somber denkenden en menschenhatenden Ridder, wiens geheele geschiedenis daarenboven met een ondoordringbaar duister omhuld blijft?

De woordelijke uitdrukking, in kleinere bijzonderheden, zou ook hier en daar de zonder overhaasting verbeterende hand des Dichters nog wel eens vereischen. - Over Bilderdijksche spelling en enkele taalfouten, die misschien drukfouten

[p. 499]

zijn, zal Rec. met hem niet twisten; maar op te lange parenthesen, waardoor de geheele periode duister, of de constructie moeijelijk of zelfs dubbelzinnig wordt, zou hij hem opmerkzaam willen maken, b.v. bl. 13, 14: ‘Want als’ enz. waar het daarenboven van het volgende: ‘Hij was een dapper man geweest,’ enz. onzeker is, of men het tot den zoon, dan tot den vader moet brengen, welk laatste volgens den zin, niet naar de constructie, het waarschijnlijkste is; verder de parenthesen, bl. 24, en vooral bl. 27; of bl. 37 v.b., waar de tusschenzin en de gedurige herhaling van hart de duidelijkheid benadeelt. - Uitdrukkingen, als de volgende, komen Rec. voor, in een of ander opzigt gebrekkig te zijn; b.v. de langwijlig-pleonastische, bl. 10, ‘blijken en wezen’; bl. 11, ‘herstelling - heeling - balsem - troost’; ‘gezag’ van de avondschemering, ‘dat zich geen hart ontveinzen mag’, daarenboven geen gepaste zamenvoeging; en wat is aldaar ‘halfbetwiste duisterheid?’ en is het dan juist in de avondschemering de tijd, dat ‘drist en dwaasheid wijken, de boosheid en waan vlieden, de droefheid zonder smart weent,’ enz.?? Is het denkbaar, dat de ‘zwakke en naauwlijks hoorbre stem’ van eene vrouw ‘door merg en been dringt,’ (bl. 36)? Kan men wel zeggen, dat ‘de sneeuw voor het licht smelt’? - Vluchten voor ontvluchten, bl. 10, en wijken voor ontwijken, gelooft Rec. niet, dat taalkundig goed te maken is: vluchten in een' activen zin was oudtijds verbergen; stal voor gestalte, (bl. 35) ofschoon bij ten cate als zoodanig te vinden, zou hij mede niet durven verdedigen, noch ook ‘van uw verder lot beslissen’, voor uw verder enz. Vrij dikwijls gebruikt deze Dichter zoo'n voor zoo een, ook waar het gemakkelijk vermeden kon worden: in zeer gemeenzaam dichtwerk moge het nu en dan te dulden zijn, maar anders is het te plat. De stroom van ‘zilte tranen’ heeft reeds zoo dikwijls gevloeid, en is zoo verwaterd geworden, dat men ze niet dan zeer spaarzaam gebruiken moet, en althans iemand niet noodigen, om ze te ‘zien’ (bl. 47).

Wilde Rec. zoo voortgaan, hij zou nog veel meer stof kunnen vinden; doch reeds genoeg, om den Auteur, bij zijnen aanleg en lust tot dichten, het Horatiaansche: ‘Sumite materiam restris, qui scribitis, aequam viribus &c.’ en het bekende festina lente ernstig aan te raden.