Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1835

De Halleysche Komeet, en hare wederkomst in 1835 enz. Naar het Fransch van G. de Pontécoulant. Te Breda, bij Broese en Comp. 1835. In kl. 8vo. 4 en 97 bl. f :-80.

Wij hebben den grooten titel van dit kleine werkje verkort opgegeven, omdat dezelve meer eene inhoudsaankondiging dan een titel is, en men, onzes oordeels, beide wel mag onderscheiden. De eigenlijke beoordeeling van dit geschrift behoort te huis in tijdschriften, welke aan wis- en natuurkundige wetenschappen uitsluitend zijn toegewijd. In een maandwerk van gemengden inhoud en voor allerlei standen, gelijk de Vaderlandsche Letteroefeningen zijn, kan men niet anders verwachten dan eene aankondiging voor het algemeen, voor hetwelk dit stuk ook voornamelijk het licht ziet. Na eene beknopte Inleiding, welke dient om den met wiskunde onbekenden lezer de hoofdeigenschappen der ellips en parabool te doen kennen, volgt eerst de geschiedenis der komeet, wier wederkomst weldra verwacht wordt, en van welke men onderscheidene malen melding gemaakt vindt in de geschiedenis. De benaming van komeet van halley is zij verschuldigd aan dien tijdgenoot van newton, welke hare loopbaan bepaalde, als die hare omwenteling rondom de zon in omtrek vijfenzeventig en een half jaar volbragt, en welke in hare verschijning in het jaar 1682 de wederkomst zag van die van 1456, 1531 en 1607, en hare terugkomst voorspelde in 1758 of 1759. Clairaut berekende, dat zij den 18 April 1759 door haar perihelium zoude gaan (zich het digtst

[p. 488]

bij de zon zoude bevinden); zulks had plaats op den 12 Maart van datzelfde jaar. Aangaande de wederkomst dezer komeet in het jaar, dat wij beleven, zegt de Schrijver het volgende: ‘Deze komeet zal, volgens de tafel, welke wij van haren loop geven, in geheel Europa zigtbaar wezen, van het einde van Augustus of het begin van September af, dat is, omstreeks twee maanden vóór haren doorgang door het perihelium. Hare gesteldheid zal zeer gunstig zijn, om haar met den grootsten luister te doen verschijnen; zij zal den 3 October door het zenith van Parijs gaan; men zal haar met het bloote oog, en als eene ster van de eerste grootte, zien, maar met een eenigzins doffer licht dan datte der planeten, en omgeven van eene bleeke nevelachtigheid, welke haar licht verzwakt. Tegen het einde van November zal de komeet verdwijnen, door zich in de stralen van de zon te dompelen, en zal er niet vóór het einde van December weder uit te voorschijn komen. Men zal haar misschien nog eenige dagen kunnen onderscheiden; maar haar afstand tot de zon zal snel toenemen, en zij zal zich weldra zoodanig verwijderen, dat wij haar niet meer zullen kunnen zien.’

Het tweede Hoofdstuk handelt over het schijnbaar voorkomen der kometen, over haren aard en invloed op het planetenstelsel, en behelst gissingen omtrent den oorsprong der planeten en kometen. De ontmoeting eener komeet en eener planeet in hare loopbanen is niet onmogelijk; maar de kleinheid der massa's van de eerstgenoemde soort van hemelligchamen maakt het onwaarschijnlijk, dat deze ontmoeting op de inrigting van het zonnestelsel in 't algemeen eenigen merkbaren invloed zou hebben, hoezeer zij plaatselijke onheilen en verschrikkelijke omkeeringen op eene planeet zou kunnen voortbrengen. Omtrent het ontstaan der planeten en kometen draagt de Schrijver de onderstelling van laplace voor.

Het derde Hoofdstuk, eindelijk, handelt over de wijze, om de elementen van de loopbaan eener komeet uit de waarnemingen te bepalen, en eene toepassing daarvan op het bepalen van den aanstaanden terugkeer der Halleysche komeet in het perihelium en van de elementen harer loopbaan op dit tijdstip.

Eene ephemeride, opgemaakt door bouvard, met bij-

[p. 489]

gevoegde aanteekening, besluit dit werkje, hetwelk ook nog eene kaart van de loopbaan der komeet in 1835 bevat.

Wij prijzen deze beschrijving der Halleysche komeet allen aan, die, zonder sterrekundigen te zijn, in de kennis der natuur belangstellen, en zich van kometen in het algemeen eenig begrip wenschen te vormen. Nog op het einde van de zeventiende eeuw waren de sterrekundigen onderling verdeeld over den aard der kometen, waarin sommige eerste vernuften slechts luchtverhevelingen zagen; thans heeft men dezelve niet slechts met newton tot ons zonnestelsel gebragt, maar berekent derzelver wederkomst met eene naauwkeurigheid, welke op 76 jaren slechts weinige dagen onzekerheid overlaat, omdat men niet al de elementen der berekening met volkomene juistheid bepalen kan. ‘Dit zijn,’ zegt de Schrijver te regt, ‘schitterende gevolgen van een zoo eenvoudig als algemeen beginsel. Newton had ze durven inzien; zijne opvolgers hebben daaraan de strengheid van het bewijs gegeven, en hun arbeid heeft van de theorie des wereldstelsels de verhevenste der natuurkundige weten schappen door haar doel en de volkomenste door hare resultaten gemaakt.’

De vertaling kon hier en daar vrijer zijn, en de stijl moest minder blijken dragen van vreemden oorsprong.