Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1835

Praktische Handleiding voor het schriftelijk rekenen in het algemeen, en het rekenen uit 't hoofd in het bijzonder, ge-

[p. 436]

heel ingerigt met het doel, om eene geleidelijke ontwikkeling der zielsvermogens en eene vruchtbare oefening des verstands bevorderlijk te zijn; ten dienste van School- en Huisonderwijzers, alsmede van Onderwijzeressen. Voorzien van vier Platen en een klein duizendtal Voorstellen. Door R.G. Rijkens, Onderwijzer te Groningen. Te Groningen, bij J. Oomkens. 1834. In gr. 8vo. XXXI en 416 bl. f 3-:

De breede titel duidt aan, wat de Schrijver heeft willen geven. Wij meenen, dat vooral jeugdige onderwijzers een nuttig gebruik van deze Praktische Handleiding zullen kunnen maken. Alhoewel er geen gebrek aan leerboeken voor de rekenkunde is, achten wij een werk over de leerwijze niet overbodig. Dat van den Heer rijkens bevat vele belangrijke aanmerkingen en wenken. Vooraf gaat eene zeer uitvoerige Voorrede, die ook bij eene tweede lezing ons uitnemend beviel. Moge daarin al een en ander voorkomen, dat men bij eene Praktische Handleiding niet verwacht zou hebben, er wordt toch veel gezegd, dat de ernstige overweging en behartiging van alle onderwijzers en opvoeders verdient. Wij gelooven, dat het Schoolwezen op het bedoelde punt nog aanmerkelijke verbetering noodig heeft. Kan misschien niet ieder zich vereenigen met de voorslagen van rijkens, de eene of andere wenk geeft ligtelijk aanleiding tot verder nadenken, en dan wordt het doel bereikt, dat de Schrijver met het aanbieden van eene Handleiding zich voorstelde. Bijzonder beviel ons, wat rijkens ter aanprijzing van het rekenen uit het hoofd zegt. In de meeste scholen hier te lande wordt het verwaarloosd. In Duitschland eens scholen bezoekende, merkten wij in eene derzelven met verwondering op, dat de kinderen in het algemeen zeer vlug en vaardig in het rekenen uit het hoofd waren. Ook in het Instituut voor Blinden kan men zien of hooren, wat zoodanige oefening vermag.

Na de Voorrede volgt eene Inleiding van 102 bladzijden, waarin de Schrijver handelt over de gebreken, welke over het algemeen in het Rekenonderrigt, zoo op de lagere als middelbare Scholen, bestaan, voorts de belangrijkste eigenschappen eener leerwijze in het algemeen, en wel van het rekenen in het bijzonder, opgeeft, en ook aanduidt, hoe, naar zijn oordeel, eene leerwijze voor het schriftelijk rekenen dient inge-

[p. 437]

rigt te zijn, zal zij tot eene vruchtbare oefening des verstands verstrekken. Hij deelt verder zijne gedachten over het uit 't hoofd rekenen mede, noemt eenige voordeelen daarvan op, en wijst punten aan, welke men (zich) daarbij ten doel moet stellen, en waarnaar men de lessen behoort in te rigten. Ook het overige gedeelte des boeks bevat zeer veel goeds, dat, opgemerkt en behartigd wordende, allezins tot wezenlijk nut van het aankomend geslacht zal strekken.

Wij kunnen dit werk derhalve in het algemeen aanprijzen. Wij zouden echter niet wenschen, dat ieder slaafs de Handleiding van rijkens volgde. Hij heeft slechts door voorbeelden willen toonen, in hoedanigen geest men moet onderwijzen. Wat bl. 41 en elders omtrent de eenheidstafel van pestalozzi wordt aangemerkt, zal misschien dezen en genen voorstander mishagen; wij gelooven, dat bij elke leerwijze zeer veel aankomt op de geschiktheid van den onderwijzer zelven. De een kan welligt beter op deze, een ander op eene andere manier het eigenlijke doel bereiken. Dezelfde aanmerking geldt, bl. 45, omtrent het behandelen van onbenoemde getallen. Wanneer rijkens, bl. 51, rekenkundige zaken, tot de Arithmetica behoorende, noemt, zoude men kunnen vragen, of er dan ook rekenkundige zaken zijn, welke niet tot de Arithmetica behooren? Wat de Schrijver bl. 62 env. omtrent het klassikale onderwijs aanmerkt, is allezins waar, doch ook op andere vakken van onderwijs toepasselijk. Men moet naar gelang van omstandigheden te werk gaan. Dit leerde ons althans de ondervinding. Wij trachten het onderwijs in het rekenen, zoo veel mogelijk, klassikaal te maken, doch tevens de nadeelen te vermijden, welke daaruit voor sommige leerlingen zouden kunnen voortvloeijen. Daar kinderen in aanleg en vatbaarheid zoo zeer verschillen, zal het steeds moeijelijk blijven, aan vele rekenaars in dezelfde klasse het noodige onderrigt in het rekenen te geven. In de hoofdzaak zijn wij het geheel eens met den Schrijver, en volgden ook reeds lang den weg, door hem aangewezen.

Wat rijkens bl. 103-160 van het leeren tellen zegt, keuren wij mede goed. Onze handelwijze verschilt, wat den gang betreft, niet aanmerkelijk van de zijne. Wij bedienen ons echter niet van aardappelen of knikkers, maar altijd van kuben. Den kleinen het onderwijs steeds aangenaam trachtende te maken, onthouden wij ons evenwel zorgvuldig van

[p. 438]

eigenlijke grappen. De onderwijzer zij kinderlijk, niet kinderachtig. Heeft er iets van zoodanigen aard in de school plaats, als de Schrijver bl. 106 te kennen geeft, wij zouden vreezen, dat het nadeeligen invloed hebbe. Zullen de overige leerlingen niet daardoor van hun werk afgetrokken worden? Zal niet menigeen, om de klucht lagchende, vergeten, wat hij eigenlijk behoort te leeren? En in hoedanig licht vertoont zich daarbij de onderwijzer zelf?....

De Schrijver had, bl. 157, over de verdeeling der munten, maten en gewigten wel iets uitvoeriger mogen zijn, en dan bij andere onderwerpen zich bekort hebben.

De eerste Afd. van voorstellen (bl. 161), tot de zamenstelling behoorende, heeft 10 voorstellen, waarvan het eerste ons geheel ongeschikt voorkomt; die onder No. 9 en 10 zijn mede niet in onzen geest. Wij verkiezen liever voorstellen, als No. 6. Ook het overige, meenen wij, zal wel doel treffen.

Wij houden de oefeningen, die verder volgen, voor gepast en nuttig. Hier en daar evenwel zouden wij op de inkleeding iets aan te merken hebben. Van dien aard is b.v., op bl. 175, die pannekoeken-grap; schoon wij niet willen ontkennen, dat men op die wijze (maar zonder pannekoeken) aan de leerlingen een goed denkbeeld van gewone breuken kan geven. Zoodanige behandeling is allezins gepast en bevattelijk voor kinderen.

Het komt ons echter vreemd voor, dat de Schrijver niet opzettelijk over de tiendeelige breuken handelt. Wij doen dezelve altijd de gewone breuken voorafgaan, dewijl ze van meer belang zijn. Een leerling, die de school verlaat, eer zijne vorderingen in het rekenen voldoende geacht mogen worden, zal zich in het dagelijksche leven beter weten te helpen, zoo hij alleen de tiendeelige breuken kent, dan omgekeerd, wanneer hij de bewerking der gewone en niet die der andere verstaat. Ook bij het rekenen uit het hoofd maken wij dikwijls met goed gevolg gebruik van tiendeelige breuken.

De voorstellen, die verder in het werk voorkomen, zijn meestal goed gekozen en behagelijk ingekleed. Hier en daar echter worden er gevonden, die ons minder bevallen. De voorstellen No. 275, 276 en 277 (bl. 386 env.) zijn niet vatbaar voor rekenkundige oplossing, en behooren derhalve hier geenszins.

[p. 439]

Ons oordeel over deze Handleiding is over het geheel gunstig. Rijkens geeft menigen nuttigen wenk, dien vooral jonge onderwijzers zich ten nutte kunnen maken.