Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1835

Nagelatene Schriften van Jacob van Dijk. IIde Deel. Te Amsterdam, bij Schalekamp en van de Grampel. 1834. In kl. 8vo. XL en 217 bl. f 1-80.

Op den titel van dit tweede en laatste deel der nagelatene schriften van jacob van dijk staat nog, geheel ten onregte: Verhandeling over den oorsprong, voortgang en tegenwoordigen staat der Nederduitsche Dichtkunst. Want die Verhandeling maakt het vroeger door ons beoordeelde eerste deel uit; en hier had, onder tweede deel, behooren te staan: Gedichten, als bevattende dit deel, na de levensschets van den Schrijver, een aantal gedichten, verschillende in omvang en waarde. Zoo wel die levensschets als het portret des Dichters vermeerdert het belangrijke van dit boeksken, hetwelk over 't geheel zich met genoegen laat doorbladeren. Men kan niet nalaten hulde te doen aan de groote belezenheid en het levendig vernuft van een' man, tot eene geheel andere dan letterkundige bestemming opgeleid; en hetgeen tot het zwakke of minder aanbeveling verdienende van zijnen dichtarbeid kan gerekend worden, is veeleer het algemeen gebrek van zijnen tijd, waarboven slechts enkelen, gelijk van alphen, bilderdijk, feith en bellamy, zich begonnen te verheffen, die dan ook een nieuw, nog voortdurend tijdperk hebben geopend, dan dat men zulks aan de Muze van onzen van dijk in 't bijzonder zou kunnen wijten. Immers hij werd 25 Januarij 1745 te Vlaardingen geboren, en overleed wel eerst te Kralingen 10 Mei 1828, maar zijn bloeitijd als Dichter viel in tusschen 1780 en 1800; terwijl hij reeds vroeger naar de modellen der dichtscholen van de achttiende eeuw en in den smaak van dat tijdperk zijnen geest had beginnen te vormen.

[p. 344]

Het voornaamste gedicht in den bundel is het eerste aldaar voorkomende: Het Hof van Moerkerken, bl. 1 tot 112 ingesloten, derhalve een zoogenaamd Hofdicht. Men weet, dat in de achttiende eeuw, na de zoogenaamde Heldendichten, die eigenlijk doorgaans levensbeschrijvingen in verzen waren, de hof- en stroomdichten aan de orde van den dag waren. Het Hof van Moerkerken, door onzen van dijk, behoort zeker tot de beste hofdichten. Rijkdom van beelden, levendigheid van schildering, en veelal dichterlijkheid van uitdrukking, zelfs waar het onderwerp dat moeijelijk maakte, versieren dit gedicht. De met oordeel telkens gewijzigde afwisseling van maat vermindert het anders eentoonige, en stelt den Dichter in gelegenheid, om nu eens een' meer lyrischen, dan weder een' lager gestemden, zelfs gemeenzaam klinkenden toon te slaan. Maar, in weerwil van al deze verdiensten, bezit het stuk eene zekere gerektheid, zoodat men het slechts met moeite ten einde leest; en, door alles zoo veel mogelijk te willen veredelen, vervalt de Schrijver dikwerf tot het gekunstelde. Vandaar dat gedurige spelen met den naam van den Heer van Moerkerken en Mijnsheerenland, den Heere assendelft de koning, dien hij steeds als een Koning (om 's mans naam en gezag) van zijn grondgebied voorstelt. Vandaar al dat gescherm met neptunus en de Goden van Rijn, Maas, Waal enz., benevens dien ganschen sleep van allerlei Stroomnajaden en verdere Godheden van dien stempel, welker voorstelling meer of lachverwekkend of vervelend, dan wel treffend en boeijend is. Vandaar ook dat kluchtige, doch hier blijkbaar als hoog dichterlijk voorgedragene denkbeeld, dat de Dichter met dien Koning, d.i. met Mijn Heer assendelft de koning, uit rijden gaat, NB. in een' wagen, bespannen met de vier Zonnepaarden, zijnde dus de wagen van apollo, ten einde dat Koningrijk van Moerkerken en Mijnsheerenland overal op te nemen; hetgeen zeggen wil, dat geheel die reis alleen in verbeelding, of, zoo als men het anders uitdrukt, in het hoekje van den haard, geschiedt. Op bl. 15 worden zangvogels spelende orgels genoemd. Veel zouden wij van die gekunstelde geestigheden kunnen aanwijzen, die de ware kunst altijd ontsieren: doch waartoe eenen overledene zoo scherp te critiséren? Het bovenstaande is genoeg, om ieder te doen zien, dat van dijk niet vrij was van dien wansmaak, waarin eene vorige eeuw behagen vond. Dat jeugdige Dich-

[p. 345]

ters, die dezen bundel in handen nemen, derhalve het goede waarderen, maar ook hier zich wachten alles voor schoon en navolgenswaardig te houden! Wat het overige in den bundel betreft, dat is, ja, van verschillende waarde, maar in het algemeen verdiende het ook nu nog te worden uitgegeven. Hetgeen wij over de deugden en gebreken der poëzij van van dijk gezegd hebben, is ook dáár van toepassing. Doch, zoo wij niet vreesden te wijdloopig te worden, zouden wij gaarne, als proeve van bevalligen en lossen dichttrant, de trippelverzen uitschrijven, voorkomende in net Hof van Moerkerken, bl. 40 en 41. Zij beginnen aldus:

Hoe geurig en keurig riekt al dit plantsoen!
Hoe zwierig en tierig verheft zich dit groen!
De herrefst vermindert noch hindert dien lof.
Heel de aarde vergaarde, voor 't Koninklijk hof,
Een schatting van planten van allerlei soort,
Dat Jovis, Alcides en Phebus bekoort;
Of Orpheus de boomen deed komen alhier,
En dansen op noten naar 't klinken der lier,
Tot dat zij gedrongen, gesprongen in 't rond,
Hun voeten gevoelden in de aarde gegrond.
Toen schoten hun loten dit wonderlijk bosch. -
Deze eiken en ceder zien neder op mos.
De platen-eschboomen bezoomen dit veld;
Zij schijnen uit slangen in stangen hersteld,
En ruilen ook waarlijk nog jaarlijks hunn' bast,
Maar blijven beh(st)endig inwendig vol kwast.
Dees lanen zijn banen naar 't eiland der rust,
Daar vrijheid de blijheid ontmoetende kust,
Daar 't stille genoegen het zwoegen verzoet,
Elk vliegende zanger den Koning begroet.

Dit weinige zij genoeg tot bewijs van 's mans gemakkelijken dichttrant.