Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1835

Archief voor Kerkelijke Geschiedenis, inzonderheid van Nederland. Verzameld door de Hoogleeraren N.C. Kist en H.J. Roijaards. Vde Deel. Te Leiden, bij S. en J. Luchtmans. 1834. In gr. 8vo. 491 Bl. f 4-30.

Dat men in dit vijfde Deel eene nieuwe rubriek, onder den naam van Algemeene Kerk-Geschiedenis, heeft opgenomen, zal buiten twijfel aan de lezers genoegen verschaffen. Wij althans danken Heeren Verzamelaars voor de hier medegedeelde Aanmerkingen over de Samaritanen, en hunne briefwisseling met eenige Europesche Geleerden, ter gelegenheid der uitgave van een' nog onbekenden Samaritaanschen Brief. (Met facsimile.) Door h.a. hamaker. Zoodanige bijdrage moet welkom

[p. 299]

zijn, al behoort dezelve dan ook niet eigenlijk tot een der hoofdvakken, welke men, volgens het Voorberigt voor het Eerste Deel, zich ter behandeling had voorgesteld.

De rubriek: Letterkundige Geschiedenis der Chr. Schrijvers, bevat een Berigt nopens de oudste uitgave der Schriften van johannes gerson, door kist, een Bijvoegsel tot dit Berigt, en voorts een Overzigt der Theologische Geschriften, door de in Nederland bestaande Genootschappen uitgegeven, door roijaards. De Hoogl. laat een woord ter Inleiding aan den Vaderlandschen Lezer voorafgaan, doch bezigt vervolgens de Latijnsche taal, betuigende, dat dit hem om verscheidene redenen voegzamer en gepaster is voorgekomen. Welke deze redenen zijn, wordt niet gezegd. De Buitenlander, welke het Archief in handen mogt krijgen, kan zeker nu dit met veel vlijt en naauwkeurigheid bewerkte stuk lezen, en een juist begrip van de in Nederland bestaande Godgeleerde Genootschappen erlangen. De Heer roijaards geeft eerst nopens den oorsprong en aard van het Stolpiaansch Legaat, Teyler's Godgeleerd Genootschap en het Haagsche Genootschap een kort berigt, dat, volgens de inhoudsopgave, tot de rubriek der Kerk. Gesch. van Nederland behoort. Dan volgt eene vermelding van de bekroonde Verhandelingen, welker oorspronkelijke titels, met aanduiding der jaartallen enz., aan den voet der bladzijden te lezen zijn. Voor jeugdige beoefenaars der Godgeleerde wetenschappen heeft inzonderheid dit Overzigt hooge waarde. Men vindt toch veel belangrijks in die, meest door landgenooten geschrevene stukken.

Rijk van inhoud is verder de derde en laatste rubriek in dit Deel, die der Kerkelijke Geschiedenis van Nederland, waartoe gebragt wordt Het Lied van luther op den marteldood van hendrik voes en johannes esch, 1 Julij 1523 te Brussel verbrand, medegedeeld door kist. Belangrijk is verder een uitvoerig en met veel kennis van zaken opgesteld berigt aangaande de Nederlandsche Hervormden in Kleefsland, vooral te Wezel, in de zestiende Eeuw, en derzelver tienjarige vreemdelingschap aldaar, (gegrond op een H.S. uit die dagen) door l.j.f. janssen. Na eene korte Inleiding deelt de bekwame Schrijver, die hier voor het eerst eene bijdrage in het Archief levert, eene in den plat-Duitschen, oud-Kleefslandschen tongval gehoudene Dankrede der Nederl. vlugtelingen mede, en voegt er eene oude

[p. 300]

Latijnsche vertaling nevens. Hij geeft vervolgens eene zeer gepaste Toelichting, betreffende de personen, die bij het houden der redevoering tegenwoordig waren enz., de redenen hunner vreemdelingschap enz., hunne denkwijze en gezindheid te dien tijde, hunnen toestand te Wezel, de redenen hunner terugkeering naar het Vaderland, en den invloed, dien zij hebben achtergelaten. Voorts dienen nog eenige Bijlagen tot opheldering en staving van het gezegde. De Heer janssen zal de lezers van het Archief verpligten, wanneer bij verdere nasporingen iets merkwaardigs mogt gevonden worden, dat betrekking heeft op dit onderwerp, of op eenig ander gedeelte der Kerkelijke Geschiedenis. Wij lazen met veel belangstelling het alhier medegedeelde, en zouden alleen op bl. 388 eene kleine aanmerking kunnen maken, alwaar de Schrijver tot eere van de verdrevene Nederlanders zegt, dat zij verwierpen de dweeperijen en buitensporigheden van zoo vele sekten, die men echter met liefde duldde. Dit blijkt, onzes inziens, nog niet zoo duidelijk uit het in de noot aangehaalde Latijnsche distichon; en bovendien moet men erkennen, dat het voor eene, nog in verdrukking levende, partij veelal gemakkelijk valt, verdraagzaamheid te prediken. Als Bijlagen zijn bij het boven vermelde nog gevoegd de Waalsche Belijdenis der uitgewekene Nederlanders te Wezel en de Acta Synodi Wesaliensis.

Men vindt in dezelfde rubriek nog iets over phil. marnix, uit de Advers. van joh. smetius, en eene korte aanteekening betreffende de Lutheranen te Woerden in 1575. Voorts een Interdict der Kerk van Beijerland door de Staten van Holland in 1598. Ook eenige Anecdota uit de Advers. van smetius. Maar belangrijk is inzonderheid een uitvoerig en met veel naauwkeurigheid bewerkt stuk, waarin medegedeeld worden Bijzonderheden betreffende de vervaardiging van de gewone Nederlandsche Bijbelvertaling, (meest uit schriftelijke bescheiden) door j. heringa, e.z. De Hoogl. geeft ophelderingen en bijvoegselen, ook aanmerkingen en teregtwijzingen op hetgene door hinlópen en anderen is geschreven over de met zoo veel zorg en juistheid vervaardigde vertaling. Overal bemerkt men het welwikkend oordeel van den bezadigden en voorzigtigen Grijsaard, die bl. 85 bekent, dat het, ten geenen tijde, in de Nederl. Herv. Kerk, ontbrak aan eenvoudige, kortzigtige, bevooroordeelde menschen, afkeerig van het nieuwe, omdat het nieuw, en boven mate ge-

[p. 301]

hecht aan het oude, omdat het oud is. Zelfs de Geleerden verschilden destijds over het gebruik der woorden du en dyn; eenigen wilden dezelve behouden in de nieuwe Bijbelvertaling, anderen daarvoor ghy (gij) en uw in de plaats stellen. Men bemerkt hierin het verloop der taal; terwijl het oude du en dyn tot heden nog bewaard blijft in den gewonen tongval van deze en gene Provincie. Als Bijlagen tot de Verhandeling dienen verscheidene onuitgegevene brieven en stukken.

Wij hebben een paar drukfouten opgemerkt: bl. 1 moet staan II Kon. XVII:24, en bl. 363, reg. 5 van ond., staat ongetelijke, in plaats van onvergetelijke.

Wij achten het niet noodig, over den rijken inhoud van dit Deel meer te zeggen. Moge een goed debiet ter aanmoediging strekken, om met dezelfde vlijt voort te werken!