Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1835

Elementa Botanices, in usum lectionum Academicarum, conscripta ab H.C. van Hall, Instituti Regii Batavi Socio, Botanices et Oecon. ruralis Professore in Academia Groningana. Groningae apud J. Oomkens. 1834. 8vo maj. XII, 244 pag. f 2-25.

Bij de menigvuldige boekwerken, die thans over alle vakken van wetenschap in het licht komen, wordt het meer dan tijd, dat de Schrijvers zich met behoedzaamheid afvragen, welk doel zij zich met de uitgave hunner geschriften voorstellen. Het komt ons voor, dat alle wetenschappelijke werken, die werkelijk nuttig genoemd kunnen worden, tot twee hoofdklassen moeten gebragt worden. Zij moeten namelijk of voor den grondigen beoefenaar en kenner der wetenschap geschreven zijn, en

[p. 282]

voor dezen iets nieuws en waarlijk belangrijks behelzen, het zij door het ontdekken van vroeger onbekende zaken, het zij door wederlegging van aangenomene en met het gezag des tijds toegeruste meeningen; of zij zijn tot handleiding voor diegenen opgesteld, welke zich met de gronden eener wetenschap wenschen bekend te maken, en kunnen dan zelfs hoogst voortreffelijke en verdienstelijke geschriften zijn, al behelzen zij ook geene nieuwe ontdekkingen. Het spreekt van zelve, dat de eigenschappen en de geheele inrigting van deze twee soorten van boekwerken verschillend moeten zijn; en het is aan de verwarring van beide doeleinden, aan het miskennen van die eigenaardige strekking, dat wij aan den eenen kant vele mislukte boeken, maar aan den anderen kant ook vele verkeerde beoordeelingen van werkelijk goede boeken moeten toeschrijven.

Het werk, dat voor ons ligt, behoort tot de laatste soort; het zijn Grondbeginsels, welke daarin vervat zijn. In den eersten opslag twijfelden wij eenigzins aan de nuttigheid van dergelijk eene handleiding tot de kennis der planten, denkende aan de menigte goede, ja zelfs uitstekende élémentaire boeken over deze wetenschap, wier vervaardiging zelfs de eerste Geleerden in Engeland, Frankrijk en Duitschland niet beneden zich hebben geacht, daarin voorgegaan door den onsterfelijken Zweedschen Natuurkenner linnaeus. De lezing evenwel dezer Elementa heeft ons tot een ander gevoelen gebragt; en, hoezeer ons vele dier buitenlandsche handleidingen vrij wel bekend zijn, moeten wij echter erkennen, dat het bij dezelven eene waardige plaats bekleedt, en zich, als Akademische handleiding, zelfs boven vele derzelven voordeelig onderscheidt. Het is namelijk beknopt, bevattelijk en in eene goede orde geschreven; en in ons Vaderland, waar de Latijnsche taal nog bij het Akademisch onderwijs gebezigd wordt, heeft het daarenboven de aanbeveling van in die taal te zijn opgesteld, waarin, behalve de Philosophia botanica van linnaeus, ons alleen twee handleidingen van link bekend zijn

[p. 283]

(Philosophiae botanicae novae Prodromus, Goettingae 1798; - Elementa Philosophiae botanicae. Berolini 1824.) Van dit laatste werk van link, een overigens verdienstelijk en zeer belangrijk boek, zegt van hall teregt ‘tironis captui non accommodatus,’ en het eerste is slechts eene korte schets, zonder vermelding van planten-ontleedkunde en physiologie, welke deelen ook door linnaeus in zijne Philosophia botanica zeer verwaarloosd zijn; terwijl daarenboven de latere natuur-onderzoekers zoo vele ontdekkingen in deze deelen der Botanie gemaakt hebben, dat zij aan dezelven eene geheel nieuwe gedaante gegeven hebben.

Wij gelooven derhalve, dat de Hoogl. van hall een nuttig werk ondernomen, en dat hij daardoor op de erkentelijkheid der Akademische jeugd aanspraak heeft. In de Nieuwe Beginsels der Kruidkunde van a. richard, welke vóór ruim vier jaren in het Nederduitsch zijn uitgegeven, ontbreken vele hier behandelde zaken; andere zijn er meer breedvoerig in voorgesteld. Wij twijfelen niet, of deze beide boeken zullen weldra de eenigzins verminkte vertaling van wildenow's Grundriss, met welke de aanvanger zich hier vroeger behelpen moest, op eene nuttige wijze vervangen.

De volgorde dezer Elementa Botanices is deze: Pars I. De doctrina Botanica et de planta universe; Pars II. Organographia, sive descriptio organorum, quibus planta constat; Pars III. Anatomia, sive descriptio partium elementariarum, ex quibus organa plantarum composita sunt; Pars IV. Physiologia; Pars V. Phytographia, sive dispositio et descriptio systematica; Pars VI. Geographia botanica. De terminologie, gelijk men haar gewoonlijk noemt, is dus verspreid in twee hoofddeelen: terwijl men namelijk de zelfstandige naamwoorden, die deelen der plant uitdrukken, verklaard vindt in het tweede hoofddeel, moet men de bijvoegelijke naamwoorden in het vijfde hoofddeel opzoeken. Wij gelooven, dat voor deze rangschikking veel te zeggen valt. Aan meer bedenking onderhevig is het veelligt, dat in het tweede

[p. 284]

hoofddeel de verrigtingen der deelen, der bladeren b.v., beschouwd worden, en dus de bijzondere physiologie van de algemeene, in het vierde hoofddeel behandeld, afgescheiden is niet slechts, maar dezelve voorafgaat. Even zoo zou men kunnen vragen, of niet het derde hoofddeel het tweede moest voorafgaan. Maar de Heer van hall berigt ons in de Voorrede, dat de volgorde van het boek die zijner lessen is, en bij deze laatsten moet men dikwijls meer op het jaargetijde dan op strenge wetenschappelijke orde letten; terwijl ontleedkunde en physiologie zeker beter des winters behandeld kunnen worden, dan de terminologie, bij gemis aan versche planten. Onder de werken over plantenänatomie, op bl. 6-8 opgegeven, missen wij met eenige bevreemding f.j.f. meyen's Physotomie, Berlin 1830, van welk werk wij ook in den loop dezer Elementa nergens melding vinden gemaakt. In het laatste hoofddeel volgt de Schrijver hoofdzakelijk den arbeid van schouw.

Drukfouten, behalve de achter het werk verbeterde, zijn ons slechts zeer weinige voorgekomen. Over den Latijnschen stijl verontschuldigt zich de Schrijver misschien meer dan noodig was. Alleen zouden wij het afbreken der woorden, b.v. ‘structura plantarum A-, Mono- et Dicotyledonearum,’ hoezeer der kortheid bevorderlijk, niet gaarne algemeen zien invoeren, al worden wij door onze Duitsche naburen daarin voorgegaan, volgens het in de Germaansche taaltakken algemeene gebruik.