Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1835

Godsdienstig en zedekundig Handboek, gegrond op de Bijbelsche Geschiedenis, uitgegeven door de Hoofd-

[p. 189]

commissie tot de zaken der Israëliten; vooral ten dienste der Onderwijzers en Leerlingen, op de Israëlitische godsdienstige Scholen binnen dit Rijk. Vrij gevolgd naar het Hoogduitsch van Herz Homberg, door M.M. Meijers, Hoofdonderwijzer op de godsdienstige Israëlitische Armenschool te Kampen. 's Gravenhage, ter algemeene Landsdrukkerij. 1833. In gr. 8vo. VII en 185 bl.

Onder de gunstige verschijnselen van onzen tijd mogen wij het rekenen, dat er ook voor de verlichting, beschaving en veredeling der Israëliten, ook ten aanzien van het godsdienstige, door kundige en brave Mannen uit hunne eigene Natie gearbeid wordt. Wat hiertoe, in de latere jaren, bijzonder in Nederland, onder de weldadige medewerking van 's Lands Regering, gedaan is, wordt door den Vertaler van het bovenstaande werk, in een welgeschreven Voorberigt, loffelijk en dankbaar vermeld.

Dit godsdienstig en zedekundig Hand-, of, zoo als op den buitensten omslag staat, Leerboek, door eenen kweekeling van mendelssohn, den Oostenrijkschen Inspecteur der Israëlitische Scholen, homberg, opgesteld, door den Heer meijers ten gebruike van zijne Nederlandsche geloofsgenooten vertaald en gewijzigd, en door de Hoofdcommissie tot de zaken der Israëliten uitgegeven, is een nieuw en gunstig bewijs van gemelde goede gezindheid en nuttige poging. - In elf Afdeelingen, die elk weder in eenige paragraphen verdeeld zijn, handelt het eerst over hetgene, dat wij van den mensch en van God uit de Natuur en door het verstand weten kunnen, en daarna over de kennis van God en zijnen wil door de leer der H. Schrift: en nadat eene Afdeeling opzettelijk gewijd is aan de verklaring en toepassing der tien Geboden, worden de pligten van den mensch jegens God, zichzelven en den naasten breeder ontwikkeld. - Uit deze orde der behandeling van het

[p. 190]

zedekundige gedeelte vloeijen wel eens herhalingen voort van hetgene, dat bij de tien Geboden reeds gezegd was; maar over 't geheel hebben wij hier zeer veel goeds en bruikbaars, meestal in populairen stijl, en door voorbeelden of door plaatsen uit de H. Schrift of uit den Talmud enz. opgehelderd, aangetroffen, waardoor het voor zijn oogmerk bijzonder nuttig kan zijn. Heldere denkbeelden, zuivere en voor de Israëliten inzonderheid noodige zedeleer en milde gevoelens stralen hier allerwegen door, zoodat ook Christenen dit boek met nut en genoegen kunnen lezen. - Tot de heldere denkbeelden brengen wij b.v. de beschouwing der volksrampen en andere schijnbare onregtvaardigheden van het Godsbestuur, als oorzaken van nut aan andere zijden (bl. 42, 43); over de zinnelijke spreekwijzen, van God in den Bijbel voorkomende (bl. 63 e: v.); over het gebed (bl. 115 e.v.). - Voorbeelden van zuivere en voor Israëliten nuttige zedeleer, op heldere denkbeelden gegrond, vindt men, bl. 85 e.v., in de uitbreiding, die de Schrijver aan het 6de, 7de, 8ste en 9de Gebod geeft, door derzelver betrachting ook jegens niet-Israëliten hoogst pligtmatig te rekenen; of bl. 127 e.v., waar hij zeer nuttige aanwijzingen geeft omtrent arbeidzaamheid, koophandel, winst en dergelijke. Ook op meer dan ééne plaats komen, bij aanteekening des Vertalers, opmerkingen voor, die hem als Nederlandsch Vaderlander eer aandoen, en voor anderen nuttig zijn. - Van milde en verdraagzame gevoelens getuigt onder anderen de aanprijzing der algemeene menschlievendheid, bl. 141 e.v.: vooral merkwaardig is bl. 146, beginnende met deze woorden: ‘Allerminst mogen wij de Christenen haten, daar vele en wezenlijke geloofsstellingen hunner Godsdienst ook voor ons heilig zijn,’ enz. hetwelk daar nader wordt uitgebreid. O! mogten ook de van elkander verschillende Christenen veel alzoo denken, en, tot bewaring van wederzijdsche achting en liefde, vooral op datgene letten, waarin zij met elkander overeenkomen! Hoe dikwijls dacht ook Rec., onder het door-

[p. 191]

loopen van dit boek, bij deze en dergelijke plaatsen, aan het woord van zijnen Heer tot eenen Schriftgeleerde, die hem wèl geantwoord had: ‘Gij zijt niet verre van het Koningrijk Gods.’!

Er zijn zekerlijk ook gebrekkige en zwakke plaatsen in dit werk; maar, zonder al te uitvoerig te worden, kan Rec. ze niet wel aanwijzen en naar zijn inzien verbeteren: liever wil hij zich tot eenige algemeene aanmerkingen bepalen, die onder de beschouwing bij hem opgekomen zijn. - Hij vond wel hier en daar (gelijk boven gezegd is) gebruik gemaakt van Bijbelsche voorbeelden; maar volgens den titel: Handboek, gegrond op de Bijbelsche Geschiedenis, had hij doorgaans nog meer terugzigt op deze laatste verwacht; ook over de H. Schrift iets meer, dan het weinige, dat er bl. 51, 52 over gezegd wordt. - Zoo zou hij meenen, dat, bl. 48, 49, bij de vermelding van Gods bekendmakingen aan het menschdom, deze in het gansche plan der Goddelijke Openbaring zoo wezenlijke, en ook voor eenen afstammeling van abraham zoo gewigtige hoofdbijzonderheid niet moest uitgelaten zijn, dat God dezen Stamvader en deszelfs geslacht afzonderde voor de instandhouding van de Godsdienst des Eenigen en Waarachtigen, en dat ditzelfde oogmerk doorstraalde in alle de burgerlijke en godsdienstige inrigtingen voor het Volk israël, en niet om (gelijk hier gezegd wordt) ‘hen tot een voorbeeld voor andere Volken te vormen.’ - Zoo verwonderde het Rec. ook, hier bijna niets te vinden over israël's godsdienstige plegtigheden, behalve bij het 4de Gebod over den Sabbat, en een zeer kort woord over de feestdagen in 't algemeen; ja volstrekt niets over israël's volksbeloften en volksuitzigten, en over de gronden van israël's geloof aan een toekomend leven, dat hier meer voorondersteld en aangenomen, dan bewezen wordt. Rec. gevoelt zeer wel, dat hij hier moeijelijke punten aanroert; maar van zulk eenen regtschapen Israëliet, en wel die eene stellige Goddelijke Openbaring, aan zijne voorvaderen geschied, blijkt te

[p. 192]

gelooven, zou hij daarover gaarne de gedachten vernomen hebben, en zelfs meenen, dat althans eenig onderrigt hieromtrent in dit Godsdienstig Handboek zeer doelmatig, en voor den Israëlitischen onderwijzer en kweekeling beiden zeer nuttig zou geweest zijn. - Desniettegenstaande moge het goede, dat hier veelzins gevonden wordt, ook voor het Nederlandsche israël het beste nut stichten, en abraham's God over abraham's nakroost zijnen ruimsten zegen schenken!