Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1835

Gedicht in vijfvoetige rijmlooze Jamben, uitgesproken in de Nieuwe Kerk te Groningen, toen het Jubelfeest der Maatschappij Tot Nut van 't Algemeen te genoemder stede, den 19 van Slagtmaand 1834, plegtig gevierd werd. Door Mr. B.H. Lulofs, Hoogleeraar, enz. enz. Met eene Voorrede, tot de gekozene versmaat betrekkelijk, en eenige ophelderende Aanteekeningen. Te Groningen, bij J. Oomkens en R.J. Schierbeek. 1834. In gr. 8vo. 30 Bl. f :-30.

De Hoogleeraar lulofs heeft op het ons toegezonden exemplaar geschreven: ‘'k Verzoek bij gelegenheid een enkel woord melding in de Letteroef., om 't min gewone der versmaat, enz.’ Aan dit vereerend verzoek voldoende, zullen wij het Gedicht vooral uit het aangewezene oogpunt beschouwen. Van de dichterlijke waarde zeggen wij alleen, dat dit vers over 't algemeen een stout en krachtig, voor rijmelooze behandeling zeer geschikt stuk is, dat ook wegens den inhoud de pen van den helderdenkenden en begaafden Dichter tot eere strekt. En wat nu de gekozene versmaat betreft, zij is zeker die van milton, shakespeare, schiller enz., en wij kanten ons niet tegen derzelver meerdere algemeenwording op onzen zangberg. Alleen zij het ons vergund, iets in te brengen over de wijze, waarop de Heer lulofs het gekozene metrum behandeld heeft, en dus over deszelfs rhythmische bewerking, en ten tweede over de meerdere of mindere geschiktheid dier maat voor onze nationale poëzij.

De rust valt bij den Heer lulofs doorgaans in onmiddellijk na de vierde lettergreep. Dit gaat zeer goed in onze gewone rijmende vijfvoetige Jamben, die, gelijk bilder-

[p. 127]

dijk aanmerkt, Alexandrijnen zijn, waar de eerste voet aan ontnomen is, b.v.: Wat heeft de Tijd, in 't laatst onstuimig perk, wordt een Alexandrijn door vooraanvoeging van Helaas: Helaas! wat heeft de Tijd, in 't laatst onstuimig perk. Maar de vijfvoetige Jamben, van de Engelschen en Duitschers zijn Trimetrische Jamben, waar de laatste voet aan ontnomen is, en hebben daarom doorgaans de caesura penthemimeris. Slepende komen zij voor bij horatius, schoon onder andere verzen gemengd, in de Ode: Solvitur acris hiems; want wat zijn de verzen:

Trahuntque siccas | machinae carinas.
Nec prata canis | albicant pruinis &c.

anders, dan hetgeen wij slepende vijfvoetige Jamben zouden noemen? Die caesura penthemimeris (schoon die nu en dan mag verwaarloosd worden) schijnt ons in het algemeen onmisbaar, en althans nog eerder met de caesuur na de derde, dan met de rust na de vierde greep te mogen worden afgewisseld. Niet dat wij de rust na de vierde greep in rijmelooze vijfvoetige Jamben volstrekt wilden uitgesloten, maar wij willen die slechts spaarzaam en als bij uitzondering gebezigd hebben, daar anders de verzen te zoetvloeijend en zangerig worden voor die onderwerpen, welke men in rijmelooze Jamben bezingt. Ook zou eene meerdere ineenslingering der regels, in zulke het proza nabootsende verzen, ons niet mishaagd hebben.

Vraagt men nu, in hoeverre het meerder algemeen worden der door Prof. lulofs gekozene versmaat ons wenschelijk voorkomt, dan antwoorden wij, dat ook deze versmaat wel verdient nu en dan te worden gebezigd; maar, naar ons inzien, behoort zij eigenaardiger in de Engelsche, korte, zaaken zinrijke, doch met eengrepigen overkropte taal, dan in de Hoog- en Nederduitsche talen te huis. Voor onze taal (want in de Hoogduitsche heeft de vijfvoetige Jambus in het Treurspel reeds het burgerregt) zouden wij doorgaans de Trimetrische Jamben verkiezen. Deze laten zich ligter lezen, zijn voller en krachtiger. Om wèl verstaan te worden, en opdat niemand de Trimetrische Jamben met de meestal anders af- en ingedeelde Alexandrijnen verwarre, zullen wij den aanhef van het Gedicht van den Heer lulofs afschrijven, daarna dien aanhef in Trimetrische Jamben overbrengen, af-

[p. 128]

gedeeld naar het metrum, en eindelijk die zelfde Trimeters, afgedeeld naar den rhythmus der volzinnen.

Aldus begint lulofs:

‘Wat heeft de Tijd, in 't laatst onstuimig perk
Van vijftig jaren, uit haar zwangren schoot
Al ommekeers, al wisselings gebaard!
Wat diepe sporen heeft haar ijzren voet
Niet in de baan, die ze afliep, al gedrukt,
Waar 't Nakroost eens verbaasd op staren zal!
De menschheid, uit haar ijzren slaap gewekt
Door Wijsheids en Waanwijsheids donderstem,
Greep stout en fier ten hoogen Hemel in
Naar heure regten, boven 't stargewelf
Daar opgehangen door der Almagt hand,
En eeuwig, als de Godheid eeuwig is;
Zocht, vond ze, maar omhelsde [dan] ook vaak
Een ijdle wolk, een nietig schaduwbeeld.’

Deze vijfvoetigen brengen wij aldus in Senariën of Trimeters over:

Wat heeft, o jammer! in het laatste onstuimig perk
Van vijftig jaren, uit haar' zwang'ren schoot, de Tijd
Al ommekeering, wat al wisseling gebaard!
Wat diepe sporen heeft haar ijzerharde voet
De lange loopbaan, die zij doorijlde, ingedrukt,
Waarop het nakroost met verbazing staren zal!
De menschheid, uit haar' diepen doodslaap opgewekt
Door wijsheids en waanwijsheids donderende stem,
Greep vaak vermetel tot den hoogen hemel in
Naar heure regten, boven 't schitt'rend stargewelf
Daar opgehangen door des Albeheerschers hand,
En even eeuwig, als de Godheid eeuwig is.
Het zocht, het vond ze, maar omhelsde dan ook soms
Een ijdel wolkfloers en een nietig schaduwbeeld.

Hetgeen de volgende rhythmische maatverdeeling oplevert:

Wat heeft, o jammer!

in het laatste onstuimig perk van vijftig jaren,

uit haar' zwang'ren schoot,

de Tijd al ommekeering,

[p. 129]

 

wat al wisseling gebaard!

 

Wat diepe sporen

 

heeft haar ijzerharde voet

 

de lange loopbaan,

 

die zij doorijlde, ingedrukt,

 

waarop het nakroost

 

met verbazing

 

staren zal!

 

De menschheid,

 

uit haar' diepen doodslaap opgewekt

 

door wijsheids

 

en waanwijsheids

 

donderende stem,

 

greep vaak vermetel

 

tot den hoogen hemel in

 

naar heure regten,

 

boven 't schitt'rend stargewelf daar opgehangen

 

door des Albeheerschers hand,

 

en even eeuwig,

 

als de Godheid eeuwig is.

 

Het zocht, het vond ze,

 

maar omhelsde dan ook soms

 

een ijdel wolkfloers

 

en een nietig schaduwbeeld.

De Hoogleeraar beproeve het eens, de hier gegevene Trimeters, naar derzelver rhythmische maatverdeeling, te declaméren, en zij dan zoo goed ons te melden, of hij deze niet ruim zoo vol, krachtig en welluidend, als de vijfvoetigen, vindt. Men zal wel niet overal het begin en einde der verzen gemakkelijk kunnen onderscheiden, doch daarvoor ontvangt men eenen rijkdom van melodiën, bij telkens anders geronde langere en kortere volzinnen, die de eentoonigheid wegneemt; terwijl echter, bij verbanning van slepende regels, de afwisseling van korte en lange lettergrepen, gelijk die regelmatig geschiedt, den gang van het Jambische vers onafgebroken hooren doet. - Ziet daar onze gedachten vrijmoedig en, zoo wij hopen, bescheiden medegedeeld. Prof. lulofs ontvange onzen dank voor zijne kunstlievende en grootendeels welgeslaagde poging!