Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1835

Verhandeling over het Moederkoorn, enz. door S.J. Galama.

(Vervolg en slot van bl. 67.)

Ten aanzien van het tweede onderdeel, waarin het Moederkoorn, als de oorzaak der krieuwelziekte, wordt overwogen, komt vooreerst de onderscheiding in aanmerking der twee hoofdvormen, waaronder deze hoogst verschrikkelijke en doodelijke kwaal gewoonlijk verschijnt, namelijk als inzonderheid met hevige krampen, stuiptrekkingen, brakingen, gezigtsverduistering, bloedsontlastingen uit den neus en de longen, ijlhoofdigheid, enz. gepaard gaande, zonder koorts (convulsio cerealis, raphania), of waarbij, na voorafgaande verschijnselen van duizeligheid, hoofdpijn, droogheid in de keel, maagpijn, braking, benaauwdheden, ligchaamsverzwakking en koorts, eene drooge versterving volgt, zoodat de vingers, voeten, neus, handen, armen, beenen, dijen van zelve afvallen, zonder dat er eenig bloedverlies plaats heeft (necrosis ustilaginea, convulsio solanensis, ergot, ergotisme). In beide gevallen heeft er eerst een gevoel van krieuweling plaats, hetwelk gemeenlijk in de toppen der vin-

[p. 117]

geren ontstaat, en zich vervolgens onder de huid van het geheele ligchaam verspreidt, waarop de hevigste stuiptrekkingen van alle ledematen of versterf volgt, waaraan de lijders sterven.

De epidemiën van dezen aard, menigvuldig in onderscheidene landen waargenomen, worden in eene geschiedkundige orde nagegaan, met aanwijzing der Schrijvers, die dezelve hebben geboekt; waarbij dan telkens de gevoelens worden vermeld, in hoe ver het Moederkoorn al of niet voor de oorzaak moest worden gehouden, hebbende velen deze zelfstandigheid als geheel onschuldig verklaard, en anderen bij het koorn voorkomende gebreken, als de honig- en meeldauw, of de inmenging van schadelijke zaden, zoo als van Bromus secalinus, Lolium temulentum, Raphanus raphanistrum, Agrostemna githago, Rhinantus crista galli, als de eigenlijke oorzaken dezer ziekte opgegeven.

Na de gronden, nopens dit onderwerp, hetzij om de schadelijkheid te staven of te ontkennen, bijgebragt, rijpelijk te hebben overwogen, maakt de Heer galama het besluit op, dat het genoegzaam bewezen is, dat het Moederkoorn eene nadeelige werking op de dierlijke huishouding uitoefent; doch dat, wat het vermoeden betreft, dat de naaste oorzaak der krieuwelziekte in hetzelve zoude gelegen zijn, zulks noch als volkomen bewezen, noch als volkomen wederlegd moet worden beschouwd, en dat nieuwe waarnemingen deze zaak, vóór zij ten rigtsnoer genomen kan worden, zullen moeten ophelderen. Zij blijft evenwel een onderwerp, de zorg der Hooge Overheid te hoogste waardig; wordende te dezen aanzien, behalve op de reeds bestaande, nog op andere middelen opmerkzaam gemaakt, ten einde het kwaad, uit het Moederkoorn kunnende voortvloeijen, te voorkomen.

Het derde Hoofddeel loopt over de werkingen, die men van het Moederkoorn, als Geneesmiddel, heeft waargenomen. - Ook hierin volgt de Schrijver de orde, welke hem de geschiedenis aan de hand geeft. Hetzelve was, als middel ter bevordering en versterking der kraamweeën, reeds van overlang, in Duitschland en elders, onder den naam van vlagen- of kraampoeder, bekend. Naderhand in vergetelheid gekomen zijnde, is het eerst weder in Noord-Amerika ter spraak gebragt, en, sedert dien tijd, door vele Geneeskundigen, in onderscheidene landen, als bloedstelpend, maar vooral als een opwekkend middel, ter bevordering van den

[p. 118]

tragen verlossingsarbeid, aanbevolen en gebezigd. De verschillende omstandigheden en aanwijzingen, waaronder hetzelve wordt aangewend, en de wijze van toediening, worden hierbij aangeduid. De uitwerkingen, welke dit middel tot de bedoelde oogmerken aan velen heeft opgeleverd, bewijzen deszelfs werkzaam vermogen en onschadelijkheid, hoewel anderen daaraan nadeelige uitwerkingen op het kind willen toegeschreven hebben. Eenigen, zoo als Dr. busch, Hoogleeraar te Berlijn, en anderen, hebben de meerdere of mindere werkzaamheid van het Moederkoorn, met opzigt tot deszelfs weeën-bevorderend vermogen, gemeend daaraan te moeten toekennen, of hetzelve vóór dan na den oogst der rogge is verzameld geworden; zijnde het, volgens hunne proeven en waarnemingen, alleen in het eerste geval werkzaam, terwijl het na den oogst verzamelde daarentegen van alle geneeskrachtige werking beroofd werd bevonden. Sommigen houden het Moederkoorn voor een narcotisch middel, welks werking men niet altijd kan berekenen, en dat derhalve steeds met voorzigtigheid gebruikt moet worden. Na eene uitvoerige reeks van waarnemingen, zoo van buitenlandsche als inlandsche Geneeskundigen, over het vermogen van dit, tot dusver bij ons niet algemeen bekende en gebruikte, middel, te hebben voorgedragen, deelt de Schrijver ook zijne eigene tienjarige ondervindingen nopens hetzelve mede, en zegt, dat het Moederkoorn, volgens zijne ervaring, mits hetzelve steeds ter regter tijd en plaats gegeven wordt en van goede hoedanigheid is, de bedoelde opwekkende kracht der baarmoeder, ter bevordering der verlossingsweeën, in zulk eene mate bezit, dat men bijna nooit aan het gewenschte gevolg behoeft te twijfelen; doch hij maakt voorts opmerkzaam op de nadeelige gevolgen, welke dit middel hebben kan, wanneer het te onpas wordt aangewend. Men vergete niet, zegt hij, dat het Moederkoorn aanmerkelijke narcotische eigenschappen bezit, en, zelfs in niet zeer groote giften toegediend, zenuw- en andere toevallen kan veroorzaken, hetwelk tot groote behoedzaamheid moet aansporen; wordende door hem de aanwijzingen en tegenaanwijzingen tot deszelfs aanwending nader opgegeven, met bepaling der giften, naar verschillende omstandigheden, afhangende van het individuéle gestel der lijderessen, en naar den vorm, waarin het middel wordt toegediend, en deszelfs deugdzaamheid.

[p. 119]

Wij hebben slechts eenige hoofdpunten kunnen opvatten, om den inhoud van dit zaakrijke werk te doen kennen. Voor uittreksels is hetzelve niet wel vatbaar, aangezien het grootendeels bestaat uit een aaneengeschakeld verslag van waarnemingen en gevoelens over dit, in vele opzigten, nog zoo raadselachtige middel, zoo wat deszelfs aard en wijze van ontstaan, als werking betreft. Als zoodanig beantwoordt het werk, onzes oordeels, aan het oogmerk, waartoe het geschreven werd, en bij de, door de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen te Haarlem opgegevene, prijsvraag is uitgedrukt. Men vindt hier het belangrijkste, wat over het onderwerp tot op onzen tijd geschreven is, bijeenverzameld, en de strijdige gevoelens, waar het noodig was, oordeelkundig toegelicht. Deze Verhandeling mag dus als een hoogstnuttige arbeid worden beschouwd voor hen, die, wegens tijdsgebrek of andere redenen, verstoken zijn vele schriften te lezen. Inzonderheid is zij aan te bevelen aan de Geneeskundige Verloskundigen, die meer dan anderen in de gelegenheid zijn, het Moederkoorn voor de bepaalde doeleinden aan te wenden. Moge dus dit werkje in veler handen komen, en de Heer galama lust en aanmoediging erlangen, om, ten nutte zijner Landgenooten en tot eigene voldoening, voor de wetenschap op dezelfde loffelijke wijze werkzaam te blijven, als hij zulks tot nu toe, ongeacht de beslommeringen eener uitgebreide genees- en verloskundige praktijk, geweest is!