Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1835

Hillegonda van Teylingen. Een oorspronkelijk Nederlandsch Familietafereel uit het midden der zestiende Eeuw, onder de Grafelijke Regering van Karel den V. Door Fr. Herbig. II Deelen. Te Leeuwarden, bij G.T.N. Suringar. In gr. 8vo. 413 Bl. f 4-50.

De Schrijfster geeft in een Voorberigt te kennen, dat zij geene moeite gespaard heeft, om aan dit verdicht verhaal de kleur te geven van dat tijdvak der Vaderlandsche Geschiedenis, waarin het ondersteld wordt te huis te behooren. Zij wilde bij een nuttig en belangwekkend onderhoud de herinnering aan (van) vele der voorvaderlijke zeden en gewoonten voegen; terwijl zij door het schetsen van verschillende karakters aan het geheel eene aangename verscheidenheid en eene zoo leerzame

[p. 85]

strekking wenschte aan te brengen, als waartoe de voorstelling der deugden en gebreken van anderen den mensch vermag en behoort te leiden. Zij koos den vorm van brieven, en poogde, aan de vruchten van haren geest eenen gloed van oorspronkelijkheid en nationaliteit bij te zetten. Voorwaar, eene niet gemakkelijke taak! Dat eene Nederlandsche Vrouw op deze wijze voor landgenooten nuttig zijn wilde, moeten wij allezins prijzen; doch het spijt ons, er niet te kunnen bijvoegen, dat zij gelukkig slaagde. Men vindt wel deze en gene bijzonderheden uit gemelde tijdperk aangeduid, maar aan het geheel ontbreekt de regte kleur - het kenmerkende der eeuw, dat wij hier meenden te mogen verwachten. De handelende personen gebruiken te dikwerf uitdrukkingen, welke ons den gemeenzamen en platten stijl van lateren tijd herinneren. Wij zouden meer geest en leven in dezen Roman verlangen; de zestiende eeuw, zoo rijk in treffende gebeurtenissen, verschafte hiertoe overvloedige stof. Waarom niet beter partij getrokken van de gisting der gemoederen en van den strijd der begrippen? Naar ons oordeel hadden er enkele edele karakters meer moeten uitkomen. Hillegonda, de hoofdpersoon, is een schoon meisje en eene brave dochter, maar wekt te weinig belangstelling; ongemeene grootheid van ziel kan men haar niet toekennen. In vele brieven heerscht eene nuttelooze, soms vervelende omslagtigheid, - misschien een gevolg van de zucht, om oude zeden en gewoonten te schetsen. Ook vindt men ongepaste herhalingen, daar verschillende personen soms hetzelfde vermelden. Bovendien hinderde ons kwalijk aangebragte geestigheid. In een vroeger werk van de Schrijfster hebben wij dezelfde fout opgemerkt; schoon dat voortbrengsel van haar vernuft ons over het geheel beter beviel, dan het onderhavige.

Om het gezegde te staven, zullen wij slechts een en ander, dat met den geest der eeuw of het karakter der personen niet overeenkomt, aanhalen. D.I. bl. 42. schrijft een Spanjaard, een Roomschgezinde, het volgende: ‘Den goeden ouden driekroonendrager, welke op zijn 69ste jaar de waarlijk niet kleine reis van Rome naar Nice ondernam, zij al de eer, wanneer hij den zoo lang gewenschten vrede tot stand bragt, hoewel de oude dit ook al niet zonder handen stoppen zal verrigten; want ik hoorde mompelen van een huwelijk tusschen zijnen kleinzoon Octavio Farnese en Margaretha van Oostenrijk, weduwe van den vermoorden Alexander de Me-

[p. 86]

dicis. Nu, wanneer de eene hand de andere wascht, worden ze beide schoon; en wij weten wel, dat een Paus even graag, als een zijner leeken, een vet boutje bekluift.’ Hoe onwaarschijnlijk! - Bl. 106: ‘Daar slaat de Domklok twaalf ure, ba! het uur der spoken en geesten! - ik zal maken, dat ik mijn' gevederden vriend vind; want ik ben volstrekt geene liefhebster, om kennis te maken met wezens, die het daglicht niet kunnen verdragen en er niet voor uit durven komen, waar zij eigenlijk t'huis behooren; ik ga liever met den ruwsten, domsten boer om, dan met die verfijnde persoontjes, welke een kind kan wegblazen en doortasten.’ Zoodanige taal wordt een Haarlemsch meisje uit de helft der zestiende eeuw in de pen gegeven. Dezelfde Agatha sprak ook al van beschaving en verlichting, die gelijk is aan eene leer (ladder), waarop men slechts den voet op de eerste sport behoeft te zetten, om al nooger en hooger te stijgen. In het tweede Deel ontbreekt het mede niet aan valsch vernuft, b.v.: ‘Trouwen is goed, (zeide vader paulus) maar niet trouwen is nog beter. Het huwelijk schijnt dus voor dien braven man ook geene rozen gevlochten te hebben, en over het algemeen geloof ik, dat vele getrouwde lieden dit met den Apostel zullen zeggen. Te gelijk echter zegt hij: Trouwen is beter, dan branden. Als dit nu waar is, dan vooral geenen man tegen zin en wil; want is zulk een huwelijk niet gelijk aan een martelaarsvuur, dat langzamerhand ons verteert?’ Een voorbeeld van anderen aard is het volgende: ‘Te middag precies jaagt de damp der spijzen en het gerinkink van teljoor en lepel ons naar het veld, waar menigeen den held vertoont, zonder een' druppel manhaftig bloed in zijne aderen te hebben, en waar tand, kakebeen, gorgel en maag vrij wat meer gelden, dan fijn verstand en andere bekwaamheden.’ Hetgene D. I. bl. 94 en 95. door een' belijder van de Roomsche kerkleer wordt, gezegd, is geenszins in den geest van Rome, en zal de goedkeuring van Pausgezinden niet wegdragen.