Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1835

Blikken in het menschelijk hart, uitmuntende lessen van ware levenswijsheid en liefderijke vermaningen tot opregte betrachting der deugd, volgens de Brieven van den Wijsgeer Seneca, vertaald en om-

[p. 21]

gewerkt door A. Mirschig, Cz., Litt. Hum. Doct. Phil. Theor. Mr. Gymnasii Rector te Alkmaar. Te Alkmaar, bij J.A.M.W. Lesage ten Broek. 1834. In gr. 8vo. VIII, 206 bl. f 2-60.

De weidsche en onbepaalde titel van dit boek ware eenvoudiger en duidelijker geweest: De vijftig eerste Brieven van seneca uit het Latijn vertaald. De Uitgever zelf zegt er in de Voorrede van: ‘Ik geef deze vertaling zonder aanteekeningen in het licht. Ik achtte het nuttiger, een' enkelen onduidelijken zin wat om te schrijven, dan er eene uitlegging bij te voegen.’ Dat mag dan toch geene omwerking genoemd worden. Veel minder nog is het omwerking, dat moeijelijke plaatsen, aan welker goed verstand de Uitgever schijnt gewanhoopt te hebben, stilzwijgend zijn uitgelaten. Hoe dit ook zij, wij beschouwen deze Brieven als eene aangename en nuttige lectuur voor het beschaafd publiek; de stijl is deftig en welvloeijend, maar de vertaling als vertaling niet zonder vele gebreken, welke ten bewijze strekken, dat de vervaardiger niet genoeg bekend is met den geest der Latijnsche taal en den trant van seneca. Zie b.v. eens den Vden brief.

Waarlijk, de naam der wijsbegeerte klinkt sommigen hatelijk genoeg in de ooren, schoon zij zich zedig betoone; wat zal er van worden, als wij ons aan den omgang met menschen beginnen te onttrekken? Si modeste tractetur beteekent: als wij die wijsbegeerte met mate uitoefenen, in praktijk brengen, niet al te veel den wijsgeer uithangen. Consuetudo is hier niet verkeering, maar de gewone levensmanier der menschen. Seneca verklaart het zelf, wanneer hij zegt: onze ongelijkheid met de wereld moet binnen in ons zijn; ons uiterlijke kome met de wereld overeen.

Maar laat mij u nu nog ten slotte mededeelen, wat heden mijnen geest voorlichtte. Dit klinkt nu in het Nederduitsch wel vrij goed; maar in het Latijn staat:

[p. 22]

Laat ik nu een klein winstje mededeelen, hetwelk ik ook dezen dag gedaan heb. De Vertaler heeft lucellum met lux of zoo iets verward.

Brief VII. Die verhinderen ons slechts den moord te aanschouwen. Omnia ista mortis morae sunt. Dat is: dadelijk te aanschouwen. Die andere gevechten, wanneer de partijen door helm en schild beschut waren, duurden de wreede toeschouwers te lang.

Hac fiunt dum vacat arena heet: men verlaat de plaats niet, vóór dat alles ledig is en uitgemoord. Seneca zegt: dit geschiedt, terwijl de eigenlijke kampgevechten geene plaats hebben. Seneca herhaalt hetzelfde, kort hierop, met deze woorden: spectaculum intermissum est.

Brief X. In dezen brief merken wij, met voorbijgang van andere, slechts deze dwaling op: Gij moogt al uwe vroegere gebeden verhoord zien en de Goden daarvoor danken; ook nieuwe beden moeten die dankzeggingen vergezellen. Seneca schreef: Votorum tuorum veterum licet Diis gratiam facias; alia de integro suscipe. Dat is: Gij behoeft bij de Goden niet aan te dringen op de vervulling van uwe oude gebeden; doe nu geheel andere. De Heer Vertaler heeft dat gratiam votorum facere volstrekt niet begrepen. Het is alsof men zeide: schenk den Goden de vervulling dier oude gebeden.

Brief XVII. Parvo sames constat, magno fastidium. Den honger te voldoen, kost weinig; groote keurigheid in spijzen, veel. Wij gelooven niet, dat de Vertaler dit aldus goed uitgedrukt heeft: Honger is met weinig te stillen, walging moeijelijk en kostbaar om te verdrijven.

Brief XXXIX. De Vertaler heeft het geheele begin van dezen brief niet wél gevat. Seneca stelt de ordinaria oratio en een summarium tegen elkander over; dat is, de gewone manier van schrijven en betoogen tegen een kort begrip. Men had breviarium en summarium niet moeten vertalen. Het is hetzelfde. Seneca

[p. 23]

houdt summarium voor beter Latijn. Het eene, zegt de Vertaler, dezer beiden is meer nuttig voor den leerling, het andere voor den man; want het eene geeft slechts onderrigt, het andere tevens vermaningen. Illa res discenti magis necessaria est, haec scienti. Illa enim docet, haec admonet. Hier is illa die gewone uitvoerige trant, haec een kort begrip. Admonet beteekent: dat kort begrip stipt de zaken slechts aan, en roept ze voor den geest. Daar heeft een leerling dus minder aan.

Brief XL. Deze geheele brief is niet gelukkig vertaald. Wij schrijven dat voornamelijk aan het onderwerp toe. Hetzelve betreft de manier van spreken en schrijven over wijsgeerige zaken. Zoodanig onderwerp brengt van zelve eenige manieren van uitdrukking mede, welke allermoeijeiijkst in het Nederduitsch kunnen worden teruggegeven. Evenwel had de Vertaler naauwkeuriger moeten zijn. Wij noemen slechts eene kleinigheid: Fabianus vir egregius et vita et scientia, et, quod post ista est, eloquentia quoque. Seneca wil zeggen, dat fabianus ook in welsprekendheid uitmuntte, ofschoon die dan ook minder waarde moge hebben dan deugd en kennis. De Vertaler zegt: ‘een uitmuntend man, zoowel in levensgedrag als kennis, en ten derde ook in welsprekendheid.’

Brief XLI. Zoo zal die heilige stilte dezer afgescheidene plaats in het midden der wereld, benevens de statige somberheid, u de overtuiging instorten van het bestaan eener Godheid. (Admiratio umbrae, in aperto tam denfae atque continuae fidem tibi numinis facit.) Hier ontdekken wij twee misvattingen. Seneca bedoelt, dat die zoo digte en onafgebrokene duisterheid in eene plaats onder den blooten hemel ons doet gelooven, dat aldaar eene Godheid aanwezig is.

Deze leeuw, schoon door zijn vreeselijk, doch, wijl dit de Natuur gaf, hem passend voorkomen, niet zonder vreeze te aanschouwen, wordt verre boven dien gefnuikten, tragen, doch versierden gekeurd door de

[p. 24]

aanschouwers. De Vertaler had de woorden: cujus hic decor est non sine timore adspici, moeten verbinden. Zij beteekenen: wiens schoonheid daarin bestaat, dat men hem niet zonder vrees aanschouwt.

Deze aanmerkingen hebben wij op eenige brieven gemaakt, zoo als ze onder het doorbladeren openvielen. Wij hebben dezelve met een goed oogmerk gemaakt, opdat de Heer hirschig, indien hij nog meer brieven van seneca geven wil, wat voorzigtiger en naauwkeuriger zij, en het oorspronkelijke getrouwer teruggeve. Indien dat het geval mogt zijn en hij dat voornemen hebbe, raden wij hem aan, de meest geschikte brieven er uit te kiezen, dezelve getrouw te vertolken, en het voor den Nederduitschen lezer duistere en dikwijls onverstaanbare in korte aanteekeningen onder elke bladzijde op te helderen.