Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1835

Algemeene Natuurlijke Historie, of Vervolg op den Katechismus der Natuur van wijlen J.F. Martinet. Tweede, op nieuw verbeterde en vermeerder de Druk. VIde of laatste Deel. Met Platen. Te Zalibommel, bij J. Noman en Zoon. 1834. In gr. 8vo. 182 Bl. f 1-80.

Dit deel van een werk, waarvan wij vroeger reeds gesproken hebben, is in denzelfden geest, of liever met hetzelfde gemis van plan en met dezelfde onkunde opgesteld, als het vorige. Slechte werken kan men niet te spoedig aankondigen. Elk, die zich dit boek aanschaft, zal zich zeker het daaraan uitgegevene geld, hoe matig de prijs dan ook gesteld zij, beklagen.

Een eigenlijk verslag van dit boekdeel zal men van ons wel niet verlangen. Dit weinige slechts. Het behelst het Plantenrijk en dat der Delfstoffen. Na eene korte organographie, waarbij echter van de ontleedkunde der planten niets gezegd wordt (bl. 1-36), volgt het een en ander over het nut der planten en over de vergiften uit het plantenrijk (bl. 37-40); en nu laat men eene historische opgave volgen, die echter wederom opgevuld is met misstellingen, en welke de stelsels van caesalpinus enz. tot op oeder, die hier (bl. 61) vader genoemd wordt, bevat. Dit stelfel van oeder is omstreeks het jaar 1764 bekend gemaakt, en is blijkbaar het nieuwste, dat de Schrijver van deze Natuurlijke Historie kende. Hij ontvouwt dit uitvoerig (bl. 61-88), en hiermede loopt de beschouwing van het Plantenrijk ten einde. Men ziet dus, in welken tijd dit werk, 't welk thans herdrukt werd, oorspronkelijk is opgesteld, namelijk zekerlijk vóór

[p. 19]

meer dan zestig jaren. Maar dat de oorspronkelijke (?) Schrijver zelfs voor dat tijdvak geene grondige botanische kennis had, is blijkbaar genoeg. Het is enkele compilatie zonder smaak en keuze. Om nu het werk een eenigzins nieuwer aanzien te geven, voegt de latere bewerker, die het werk vermeerderd en verbeterd heeft, er de latere stelsels bij, ‘zoo als hij die elders gevonden heeft’ (bl. 89). Wij zien hier eene schets van het leerstelsel van fussieu (!), van lamarck en van cassel, en hierop volgt nog een lijstje van boeken, die men verder kan nalezen, waaronder (bl. 92) jacuin (sic!) en willdenar (!).

Het rijk der Delfstoffen wordt behandeld van bl. 93 - 182. Hier is de voorstelling zoo buitengewoon verward, dat het ons niet wel mogelijk is, het plan van behandeling op te geven. Eerst wordt over versteeningen gesproken (tot bl. 109). Dat men hier niets van de ontdekkingen van cuvier, van buckland, conybeare enz. vindt, bevreemdt ons niet; maar zelfs de versteende zoogdierbeenderen, die in het laatst der vorige eeuw reeds bekend waren, de olifanten en rhinocerossen van Siberië b.v., worden niet vermeld. Daarop volgen ‘de eigenlijke delfstoffen. Men vindt dezelve in bergen. Deze zijn oude bergen, gangbergen’ [de Schrijvers bedoelen hiermede overgangsbergen], ‘vlotgebergten en door aardbrand veranderde gebergten en vuurbergen.’ Op deze opgave volgt eene aanwijzing van het onderzoek der delfstoffen, waarbij wederom de onkunde in het vak der Chemie overal doorstraalt. Eindelijk volgt eene beschrijving der delfstoffen, die in I. aarden en steenen, II. metalen, III. brandbare stoffen en IV. zouten worden verdeeld. Voor de Scheikunde worden aangeraden lavoisier en fourcroy, (waar wij niets tegen hebben, zoo men slechts deze boeken niet beschouwt, als geschikt om er den tegenwoordigen toestand der Scheikunde uit te leeren kennen) en voorts twee Hollandsche werken, namelijk het Handboek van den Franeker Hoog-

[p. 20]

leeraar c. mulder, dien men in gezelschap brengt met den Heer overduin (Leere der Scheikunde). Nog een enkel staaltje (hoe geduldig is toch het papier!): ‘De beddingen van schelpen enz. op bergen hebben eenige natuurkundigen doen denken, dat de aarde gedurende verscheidene eeuwen met water bedekt geweest is; deze groote overstrooming nu was de Zondvloed, waarvan de gewijde schriften spreken’ [heeft die dan verscheidene eeuwen geduurd?] ‘en die 1656 jaren na de Mozaïsche schepping voorviel. Echter komt het mij niet waarschijnlijk voor, dat de geheele aarde op eens denzelven ondergaan heeft: want’ [arrige aures!] ‘om hare as draaijende, moet noodwendig de eene plaats droog geweest zijn, terwijl de andere overstroomd was’ (bl. 96). Onze taal noemt teregt de vervaardigers van boeken Schrijvers, want de naam van Auteurs (Auctores) is voor velen te eervol.

Het gezegde is genoeg. Elk, die weet, wat Natuurlijke Geschiedenis is, kan thans over dit zonderlinge boek oordeelen. Het zijn niet de menigvuldige misstellingen, de verkeerde namen van Schrijvers, de dikwerf onkenbare titels (leibnitz prologica b.v. voor protogaea), het is zelfs niet alleen de onkunde aan het nieuwe, die ons dit boek doen verwerpen; het zou vóór 50 of 60 jaren mede geen goed boek geweest zijn; het verdient geen ander lot dan vergeten te worden, en wij wenschen het eene goede reis naar de plaats, waarvoor het bestemd is,

In vicum, vendentem thus et odores
Et piper et quidquid chartis amicitur ineptis.