Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1835

Leerboek der Scheikunde van J.J. Berzelius, naar de derde omgewerkte en vermeerderde oorspronkelijke uitgave vertaald, onder medewerking van G.J. Mulder, door A.S. Tischauser, B. Eickma en A.F. van der Vliet. Isten Deels 1ste Stuk. Te Rotterdam, bij P.H. van den Heuvell. 1834. In gr. 8vo. XII, 96 Bl. f 2-:

De eerste Geleerden van ons Vaderland in het vak der Natuurkunde schijnen te allen tijde prijs te hebben gesteld op het bezorgen van vertalingen van uitmuntende werken, in vreemde of oude talen opgesteld, in onze moedertaal; of wel nog beter, zij hebben zelve hand aan het werk geslagen, om Nederduitsche werken te

[p. 14]

schrijven. De beroemde stevin, de groote ijveraar voor de eer onzer taal, brak reeds de baan in eenen tijd, wanneer het zeker veel moeijelijker viel, dan thans, die taal (toen nog niet verrijkt, gevormd en gekuischt door Geschiedschrijvers en Dichters) te gebruiken, en schreef zijne werktuigkundige, krijgskundige en andere werken in het Nederduitsch, nadat hij in een werkje opzettelijk de geschiktheid onzer taal voor behandeling van wijsgeerige onderwerpen had aangetoond. En de Regering benoemde omstreeks 1590 in dienzelfden geest aan 's lands Hoogeschool Mr. sijmen fransz. van mer wen en Mr. ludolph van ceulen tot Professoren in de Consten van tellen, meten en sterckten bouwen, opentlieke in Nederduytsche tale leerende.

Even zoo hebben later, ofschoon de Latijnsche taal toen nog algemeen gerekend werd de taal te zijn, in welke het den Geleerde voegde zijne wetenschap mede te deelen, geleerde mannen het niet beneden zich gerekend, van hunne eigene in het Latijn geschrevene werken, of van uitmuntende buitenlandsche werken, Nederduitsche vertalingen te geven. De beroemde musschenbroek schreef in 1736 de Beginsels der Natuurkunde. Lulofs vertaalde in 1741 de Natuur- en Sterrekunde van keill. Van swinden bezorgde eene vertaling van hennert's Verhandeling over de wederstandbieding der lucht; en een onzer thans levende Hoogleeraren heeft de Scheikundigen in ons land aan zich verpligt, door het bezorgen eener vertaling van de Scheikunde van lavoisier. Dat tijdperk der vorige eeuw, waarin Natuurkunde meer dan vroeger of later in ons land beoefend werd, waarin kort na elkander musschenbroek, lulofs, antonius brugmans en van swinden werkten, waarin te Haarlem, Vlissingen, Rotterdam en Utrecht Genootschappen ontstonden, was ook de tijd, waarin ons land eene reeks van vertalingen van goede natuurkundige werken, vooral over Electriciteit, zag uitkomen. Of toen het aantal slechte en slecht ver-

[p. 15]

taalde Romans in evenredigheid zoo groot was, durven wij niet beslissen.

De Heeren tischauser, eickma en van der vliet hebben dus het voorbeeld van beroemde mannen voor zich, bij het ondernemen van de vertaling van het Leerboek der Scheikunde van den eersten der thans levende Scheikundigen. Het is wel geheel overbodig te herinneren, hoezeer voor iedereen, die beoefenaar dier schoone wetenschap is of worden wil, het bezit van dit klassische werk als onmisbaar moet gerekend worden, en eerst de Duitschers, naderhand de Franschen het van belang hebben gerekend, hetzelve in hunne eigene taal te bezitten. Duitschers en Franschen intusschen bezaten in hunne eigene taal uitvoerige werken over Scheikunde.

In onze taal is dit geenszins het geval. De Hoogleeraar mulder, te Franeker, heeft een uitmuntend Scheikundig Handboek voor eerstbeginnende Scheikundigen geschreven; maar wegens den geringen tijd, die aan onze Hoogescholen gewoonlijk aan de beoefening van Scheikunde wordt gegeven, heeft hij zijn werk in een klein bestek moeten beperken, en is, hiervan zijn wij overtuigd, niemand meer dan hij het met ons eens, dat er voor degenen, die Scheikundigen willen worden, na zijn boek doorgewerkt te hebben, oneindig veel overig blijft, om hetwelk te leeren kennen men tot uitvoerigere werken zijne toevlugt moet nemen. De Heeren blankenbijl en cats smallenburg hebben in de eerste behoefte van den Artsenijmengkundige voorzien, door de uitgave hunner boeken over Scheikunde; van den Heer meylink ontvingen wij orfila's Scheikundige Lessen voor praktische en geregtelijke Geneeskunde in een Hollandsch gewaad; en de Hoogleeraar van der boon mesch, te Leyden, zorgt voor de behoeften van den kunstenaar en den Fabrikant, door de uitgave van zijn Leerboek der Scheikunde. Maar voor de behoeften van den eigenlijken Scheikundige, van hem, die de wetenschap

[p. 16]

om haarzelve en voor zichzelven wil leeren kennen, bestond er in onze taal nog niets. Zijn er dus onder onze landgenooten, die, ofschoon niet bekend met vreemde talen, roeping gevoelen, om Scheikundigen te worden, of bij wie door de lezing van een goed werk die lust konde worden opgewekt, voor hen miste een uitgebreid werk over Scheikunde, in onze taal geschreven. Dat de Vertalers zich eene zeer nuttige taak ter bewerking hebben voorgesteld, toen zij, om in deze behoefte te voorzien, de vertaling van een werk van 8 deelen in 8vo. ondernamen, behoeft dus geen betoog. Alleen zij intusschen, die zelve een werk vertaald hebben, waarin elke regel eene daadzaak geeft, en elk woord dus naauwkeurig moet overgebragt worden, weten, hoeveel tijd en moeite zulk eene vertaling kost.

Het Iste Stuk van hunnen arbeid ziet sedert eenige weken het licht. Behalve een Voorberigt van den Heer mulder, en de Voorrede, door berzelius zelven voor de derde of laatste Hoogduitsche uitgave geplaatst, bevat hetzelve, in 96 bladzijden in gr. 8vo., in twee kolommen, een overzigt van dat gedeelte der Natuurkunde, hetgeen over de zoogenoemde onweegbare grondstoffen loopt. Bl. 5-15 handelt over het licht; bl. 15-33 over de warmte; bl. 33-63 over Electriciteit; bl. 63-76 over Magnetismus en Elcctro-Magnetismus. Op bl. 76 begint de beschrijving der weegbare enkelvoudige stoffen, waarvan in de overige bladzijden van dit Stuk het oxygenium, het hydrogenium en gedeeltelijk het azotum behandeld worden.

't Is het lot van elk werk over eene steeds vooruitgaande wetenschap, dat het, hoe volkomen ook op het oogenblik zijner verschijning, na verloop van eenigen tijd niet meer de volledige opgave bevat van den toestand der wetenschap. In dit, voor de vorderingen in wetenschap zoo gunstig getuigende, geval bevindt zich ook reeds weder de in November 1832 uitgekomene uitgave van het werk van berzelius, waarnaar de

[p. 17]

Nederduitsche vertaling ondernomen is, en welke door hem toen, in vergelijking van de onmiddellijk voorgaande uitgave, eene geheele omwerking werd genoemd. De met de laatste ontdekkingen bekende lezer mist in dit eerste Stuk reeds verscheidene daadzaken, voornamelijk eene meer bepaalde opgave van de Magneto-Electrische verschijnselen (bl. 76) en het daarmede in verband staande zoogenaamde Rotatiemagnetismus. Het is dus eene omstandigheid van veel belang, dat, zoo als de Heer mulder ons bl. VII van het Voorberigt meldt, berzelius de verzekering heeft gegeven, hem al datgene te zullen toezenden, hetwelk sedert de sinds twee jaren aangevangene Hoogduitsche vertaling noodig mogt wezen bij te voegen, waardoor deze Nederduitsche het voorregt verkrijgt van eene nieuwe uitgave van het Leerboek te worden.

Het uitwendige van deze Nederduitsche vertaling strekt zeer tot eere van den jeugdigen Boekhandelaar, die de uitgave in het Nederduitsch van een geheel wetenschappelijk werk van omvang heeft ondernomen. Wie dit eerste Stuk in handen neemt, en zich de moeite geeft, hetzelve met de Hoogduitsche uitgave te vergelijken, zal bevinden, dat 96 bladzijden evenveel bevatten als 204 bladzijden der Hoogduitsche uitgave, of bijna de helft van een' Band. In vier Deelen zal dus ook het geheel bevat zijn, hetgeen in het Hoogduitsch acht Banden beslaat. Dit is eene zeldzaamheid bij vertalingen in onze taal. Nog onlangs zagen wij de aankondiging van een werk in vijf Deelen, hetgeen in het Hoogduitsch uit een of twee Deelen bestond. Even zoo is de prijs van den Nederduitschen berzelius door den Uitgever, bij inteekening, zoodanig gesteld, dat het geheel omstreeks f 27 zal kosten; terwijl de Hoogduitsche uitgave, mede bij inteekening, omstreeks 16 thaler of f 30 kosten zal. Wij zijn anders gewoon, voor vertalingen ten minste het dubbel te geven van den Duitschen prijs. Het zoo even aangehaalde werk kost in het Hoogduitsch nog geene 2 thaler of f 3-60; de Nederduitsche verta-

[p. 18]

ing wordt in het prospectus gezegd voor den zeer geringen prijs van f 12 te zullen uitkomen.

Druk en papier zijn net, en de beide platen van de hand van veelwaard zien er goed uit.