Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1834

Iets over orgels.

(Allgemeine Kirchenzeitung, 12 Aug. 1834.)

Het Orgel is in Europa sedert 757 bekend. Te dien jare gaf Keizer copronymus het eerste instrument van dien aard, naar Europa gekomen, den Frankischen Koning pepyn ten geschenke. Die Vorst deed het in de kerk van den H. cornelius te Compiegne plaatsen. Elk bewonderde het zeldzame instrument, maar nog meer de wijze, waarop het bespeeld werd; want men kon er alleen door middel van damp toonen uit halen, en wel op navolgende wijze: men vulde eenen bak, die zich onder de pijpen des Orgels bevond, met kokend water; zoodra nu op de toetsen gedrukt werd, openden zich kleppen onder aan de pijpen, en de damp, nu hare benedenste deelen indringende, bragt de toonen voort.

Maar dusdanige instrumenten bleven niet lang in gebruik; zelfs het geheim dezer zonderlinge inrigting is heden ten dage geheel verloren. De werking van den wind verving nu de plaats van den damp, en blaasbalgen, tot dat einde aangebragt, deden denzelven in het binnenste des Orgels dringen. Het eerste naar dit nieuwe mechanismus ingerigte Orgel, in het Westen bekend, is dat, hetwelk lodewijkde vrome in de groote rotunde van Aken deed plaatsen. - Kort daarna vertoonen zich reeds vele bekwame Orgelmakers in Duitschland. Verscheidene derzelven lokte Paus johannes VIII, omstreeks het einde der negende Eeuw, naar Rome, en van daar breidde zich die kunst in gansch Italië

[p. 671]

uit. In de tiende Eeuw verschenen Orgels met blaasbalgen ook in Engeland; een derzelven werd geplaatst in de Westminster-abdij te Londen. Het mechanismus van dat instrument moet nog zeer onvolkomen geweest zijn; het had slechts 400 pijpen, aan welke 26 blaasbalgen waren aangebragt, welke 20 der sterkste arbeiders naauwelijks in staat waren in beweging te brengen. De toetsen waren 5 à 6 duim breed, en de behandeling viel bovendien zoo zwaar, dat de Organist zijne voeten in plaats van zijne handen daartoe moest bezigen.

Eerst in de dertiende Eeuw werden de toetsen smaller gemaakt, zoodat het nu mogelijk werd, de handen tot het Orgelspel te gebruiken. Men voerde tevens de manier in, meerdere klavieren, het eene boven het andere, te plaatsen, en vond van lieverlede nieuwe registers uit, waardoor men zich het middel verschafte, op het Orgel het effekt van verscheidene te gelijk spelende instrumenten na te bootsen.

Aan het Orgel, hetwelk de Regensburgsche Orgelmaker glabrer omstreeks 1750 voor het klooster Weingarten, in Zwaben, vervaardigde, bevonden zich 666 registers en 6666 pijpen; hetwelk eerder een monument dan een instrument mogt heeten.

In de elfde en twaalfde Eeuw werden de Orgels gemeenlijk in het koor der kerken geplaatst; in de vijftiende vond men het verkieslijker, dezelve als sieraad boven den grooten ingang te plaatsen, gelijk men nog heden in de hoofdkerken der steden in Frankrijk doet.