Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1834

Eenige denkbeelden over het gevoel voor het schoone, en eene beschouwing van deszelfs invloed op de kunst der uiterlijke welsprekendheid. Te Leyden, bij Haak en Comp. 1834. In gr. 8vo. 91 Bladz. f 1 - :

Bij de aankondiging van dit werkje zouden wij zoo gaarne iets tot aanmoediging zeggen van den ongenoemden Schrijver, die hier, naar alle waarschijnlijkheid, met zijnen eersteling voor het Publiek optreedt. Doch bij lezing en herlezing viel ons oordeel ongunstig uit. Gemis van orde in de behandeling, gezwollenheid van stijl en onnaauwkeurigheid van uitdrukking zijn de voornaamste gebreken, die deze lettervrucht ontsieren. Eene beknopte opgave van den inhoud zal voldoende zijn om dit oordeel te staven.

‘Het gevoel voor 't schoone is eene innerlijke belangstelling van den mensch voor al hetgeen waar is; de Rede is de grond, waarop ons gevoel voor 't schoone berust, en het hart de bron, waaruit het voortvloeit.’ - Na de ontwikkeling dezer denkbeelden in de tien eerste bladzijden, die met de beschrijving van een verliefd paar eindigt, komt de Schrijver terug op zijnen eersten stelregel: ‘Het gevoel

[p. 668]

voor 't schoone is gevoel voor het ware’ - en verdedigt dien tegen eenige bedenkingen van bl. 11-28. Daarop gaat hij over tot het betoog der volgende stelling: ‘De mensch is oorspronkelijk naar het beeld van zijnen Schepper geschapen, maar hij heeft hetzelve geschonden, en het gevoel voor 't schoone is daardoor geheel verbasterd.’ Bl. 28-35. Hier vinden wij de geschiedenis van 's menschen val, waarin eene alleenspraak van eva voorkomt, die bijkans drie bladzijden beslaat. ‘Het gevoel voor hetgeen schoon en waar is, behoort zelfs in tegenspoed in 's menschen hart te huisvesten.’ Bl. 35-38. Volgt: ‘eene beschouwing van den mensch, bezield met het gevoel voor 't schoone in 't Rijk der Natuur.’ Bl. 38-53. Hier wordt de lezer onthaald op eene dichterlijke beschrijving der vier jaargetijden, waarin allerlei fraaije tooneelen voorkomen: een zomersche morgen en avond, een onweder, een orkaan, eene ijsbaan mer vrolijke schaatsenrijders en een tentje - te veel om te melden; terwijl de Natuur in elk saizoen bij eene schoone vrouw in de vier tijdperken des levens wordt vergeleken. Na deze poëtische schets, die in evenredigheid de meeste ruimte beslaat, worden de volgende stellingen behandeld: ‘De mensch behoorde steeds met het gevoel voor 't schoone in de maatschappij, of in het rijk der zedelijkheid bezield te zijn, maar hij beantwoordt niet altijd aan zijne verpligting.’ Bl. 53-60. ‘Het gevoel voor 't schoone heeft op de beschaving en veredeling van den mensch eenen werkdadigen invloed.’ Bl. 60-66. ‘Het gevoel voor 't schoone oefent eenen merkbaren invloed uit op talenten en kunstgewrochten, en is daaraan alleen eene duurzame hoogachting verschuldigd.’ Bl. 67, 68. ‘Het gevoel voor 't schoone oefent op de uitbreiding en uitvinding van kunsten en wetenschappen eenen weldadigen invloed uit.’ Bl. 68-71. En zoo komt de Schrijver tot het Besluit, bl. 71, 72, bestaande in eene ernstige opwekking aan Ouders en Leeraars, om toch in de jeugdige harten het gevoel voor het schoone aan te kweeken.

Een Aanhangsel bevat: eene beschouwing van den invloed van 't gevoel voor het schoone op de kunst der uiterlijke welsprekendheid. Bl. 73-91. ‘Van deze kunst (zegt de Schrijver) bestaan vier onderscheidene takken of soorten, vooreerst de uiterlijke voordragt van het Tooneel, ten 2de die der Pleitzaal, ten 3de die des Kansels, en ten 4de de uiterlijke voordragt

[p. 669]

van Romances en Ballades.’ De Kanselvoordragt laat hij aan hare plaats, en bepaalt zich bij die op het Tooneel, in de Pleitzaal, en - van Romances. De laatste vooral is, volgens den Schrijver, dan eens verbazend moeijelijk. Een zuiver kiesch gehoor en eene heldere welluidende stem is daartoe onmisbaar. Maar al is men ook met een goed gehoor en eene zuivere stem voor de kunst geboren, nog blijft de uiterlijke voordragt der Romances altijd zeer moeijelijk: ‘Die moeijelijkheid bestaat in de verschillende schakeringen, overgangen en wendingen, die in dezelve voorkomen; - dan stijgt de Dichter met arendsvleugelen naar boven - dan breekt hij weder plotseling af, of smelt weg in teedere melodij - dan schildert hij ons een held in al deszelfs grootheid - dan weder eene bekoorlijke maagd in al derzelver aanminnigheid - dan schokt, roert, verbrijzelt hij als de storm in de wouden - dan vloeijen weder zijne gezangen als eene zachtvloeijende beek daar henen.... De uitvoering hiervan is zeer zwaar, en er behoort veel inspanning, veel oefening toe, om den waren geest van den Dichter altijd wel te treffen.’ Het boek is uit.

‘Prozaïsche dichtstukken zijn even zoo terugstootend voor ons gevoel, als poëtisch proza’ - merkt de Schrijver aan op bl. 17. Lest heugt best, zegt het spreekwoord; maar poëtisch proza is toch al zeer terugstootend.