Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1834

Friesch Jierboeckjen foar it jier 1834. Trog it Friesch Genoatschip foar Schyd-, Adheyte- in Tealkinde. Fyfde Jiergong. To Leauwerd, by G.T.N. Suringar. In kl. 8vo. Behalve den Kalender, XXII en 76 en nog 21 bl. f 1 - :

De aankondiging van dit Jaarboekje geschiedt zeer laat. Trouwens hetzelve werd ook laat ontvangen, en toen nog geraakte het achter ander werk verschoven.

Na den gewonen Kalender, vindt men een vervolg van het kort Overzigt van Frieslands Geschiedenis, door den kundigen van halmael. Het hier medegedeelde betreft de wijze van bestuur, de wetten, de geestelijkheid en de taal bij de oude Friezen. Onder de rubriek: Tealkinde, geeft de Heer j.h. halbertsma eenige regelen van spelling voor de Friesche taal, gelijk dezelve thans ten platten lande wordt gesproken. De Schrijver zelf bestempelt ze met den naam van ruwe omtrekken van het werk, dat hij, op uitnoodiging van het Friesche Genootschap, over dit onderwerp zal vervaardigen. Men had zoodanige taak niet wel aan een meer geschikt persoon kunnen opdragen. Hetgene halbertsma den liefhebberen hier aanbiedt, bevat menige belangrijke taalkundige aanmerking. Na eerst over de letters en uitspraak in het algemeen iets gezegd te hebben, bepaalt de bekwame Schrijver zich bij de vijf vokalen in het bijzonder. Vervolgens wordt over de medeklinkers gehandeld. - Hoezeer Rec. dit stuk met veel genoegen heeft gelezen, meent hij echter eene en andere aanmerking, die bij hem opkwam, te moeten me-

[p. 622]

dedeelen. Dat men bij de spelling de hedendaagsche uitspraak raadpleegt, is allezins te prijzen; maar het verschil van uitspraak, dat ook nu nog plaats vindt en wel zal blijven voortduren, maakt de zaak eenigermate moeijelijk. In lettergrepen, door een' medeklinker afgesloten, moet, volgens den hier opgegeven regel, de a tot ae worden. Doch waarom de a niet door verdubbeling met zichzelve te verlengen? Men hoort toch meer de aa dan ae; men zegt, althans in sommige streken, barg en ook baarg (halbertsma schrijft baerch), in het meerv. bargen. Niet overal hoort men fachje (vegen), maar velerwegen faagje uitspreken. De klank der a in hazze (haas) is niet gelijk aan die katje. Halbertsma zegt, dat saun (zeven) thans veelal soan wordt uitgesproken, beteekenende dan zoo wel zand als zeven. Het is waar, in de uitspraak hoort men weinig of geen verschil; maar zou het evenwel niet beter zijn, de spelling te onderscheiden op etymologische gronden? De Fries heeft meer woorden, waarin dezelfde klank voorkomt; als hij in zijne taal b.v. spreekt van hand, land, verstand, verband, brand, laat hij in de uitspraak de d weg, en doet eene harde verlenging van de a hooren. Men zou dus san, lân enz. kunnen schrijven. In woorden als jan, man enz. geeft de Fries weder een' geheel bijzonderen klank aan de a. - Halbertsma gebruikt slechts ééne e in de monosyllaba se, ne, ste, maar wil echter, dat men, des verkiezende, kan schrijven sé, né, sté. Waarom niet liever de verdubbeling toegelaten, welke duidelijkheid bevordert en overeenkomt met de uitspraak? - Hetgene over de i in het algemeen en bijzonder over de korte slepende i en derzelver verbastering tot de ij der hedendaagsche Hollanders wordt gezegd, is allezins gegrond. Het Friesche myld beteekent niet zoo zeer drukkend warm, als wel mild, zoel, groeizaam. - De Heer halbertsma gaat te regt van het beginsel uit, dat het letterschrift aan de uitspraak onderworpen is; doch juist hierom zou Rec. schrijven joed (heden), ja (zij), wat of het (wat), en niet hjoed, hja, hwat, zoo als hier gedaan wordt. Ook meent hij, dat de uitspraak, althans velerwegen, de g nog wel als sluitletter doet hooren, en dus zou hij, op het voorbeeld van gysbert japicx, dezelve behouden in woorden, als pleag', seag enz. - Halbertsma doet op de Heeren Grammatici in Holland eenen uitval, die de waarde van zijn werk geenszins verhoogt. Hetzelve heeft ook zijne gebreken. Eene proeve van verge-

[p. 623]

lijking tussdhen de ontworpene spelling en die van gysbert japicx dient vervolgens tot opheldering en aanwijzing van het onderscheid. Rec. meent, dat lâns (langs), âders (ouders), soe (zou), sil (zal), ig (kant), bjear (bier), zoo als de woorden bij gysbert japicx gevonden worden, meer nog met de hedendaagsche uitspraak overeenkomen, dan de hier in de plaats gestelde: loans, alders, scoe, scil, ich, biar. - Ter toelichting van de ontworpene spelling, dienen verder drie prozastukjes van denzelfden Schrijver, Graefschruft fen ein Wynsuwper op him selme, Soun Forstoan, en Foeke Sjoerds. Dan volgt een regt lief versje van e. halbertsma, getiteld: De iere Maimoärne in de Minsce. Ook op de tegenwoordige uitspraak der Hindelopers is de ontworpene spelling toegepast in een stukje, dat tot opschrift heeft: Hynleper Houmanhou. Een Hindeloper, s.o. roosjen, vervaardigde hetzelve, en gaf eene niet onaardige beschrijving van hetgene er op Vastenavond te dier stede omgaat.

Onder het algemeene opschrift: Forschaet, Rym in Onrym, worden nog eenige dichtstukjes medegedeeld, waarin de ontworpene spelling niet geheel is gevolgd. Men vindt hier lân, pân (land, pand) enz. Andere woorden zijn volgens de opgegevene regels gespeld, b.v. minsce (mensch), dat echter in den mond van velen minske klinkt, en dus, duidelijkshalve, zoo geschreven kon worden.