Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1834

Proeve eener wijsgeerige Beschouwing van het Christendom. Te Haarlem, bij de Erven F. Bohn. In gr. 8vo. X en 148 bl. f 1-40.

In zekeren Vriendenkring werden van tijd tot tijd geregelde gesprekken over dingen van de hoogste aangelegenheid gehouden. Wij moeten deze loffelijke gewoonte ten sterkste prijzen. Het ware te wenschen, dat zoodanig voorbeeld navolging vond, althans wanneer in dien goeden geest wierd gesproken. Met eerbied voor al, wat heilig en Goddelijk is, onderzocht men vrijmoedig, zonder zich door vooroordeelen of heerschende meeningen te laten terughouden. Overtuigd, dat de waarheid veelal in het midden ligt, poogde men uitersten te vermijden.

Om ook naar buiten met nut te kunnen werken, besloten de leden van den Vriendenkring tot de uitgave der boven aangeduide Proeve eener wijsgeerige Beschouwing van het Christendom. Wij hebben overal in dit werkje dien bezadigden en gematigden geest opgemerkt, welke onzen landaard meerendeels eigen is en bij het onderwerp zoo zeer past. Men moest nooit over godsdienstige onderwerpen op eene andere wijze schrijven. Mogten toch allen, die deel nemen in de

[p. 610]

hedendaagsche kerkelijke twisten, met gelijke bescheidenheid voor hunne gevoelens uitkomen!

Hoe zeer wij dit werkje in het algemeen aanprijzen, meenen wij echter in bedenking te moeten geven, of de titel niet beter gekozen had kunnen worden. Ons althans is het voorgekomen, dat dezelve den inhoud des geschrifts niet juist genoeg aanduidt. het boek heeft drie Afdeelingen, waarvan de opschristen zijn: I. De Mensch, II. zijne Bestemming, en III. de Middelen, om dezelve te bereiken. Vooraf gaat eene Inleiding, die voorloopige aanmerkingen, betrekkelijk het te behandelen onderwerp, bevat. Hier komt menige stelling voor, welke niet tegengesproken zal worden; evenwel hebben wij geenszins overal die helderheid en juistheid opgemerkt, die men vooral bij wijsgeerige beschouwing mag verwachten. De Godsdienst wordt § 2 omschreven, als zijnde de uiting van de stemming des gemoeds, door sommige dier (door wijsgeerte getoetste) begrippen ontvonkt, in zoo verre dezelve betrekking hebben op de zedelijkheid en vereering van God; doch later schijnt het woord weleens in den zin van Godsdienstleer genomen te worden. De bepaling, §§ 11 en 12, van vooroordeel gegeven, had ook naauwkeuriger kunnen zijn. Oordeelt men, zonder behoorlijk onderzocht te hebben, hieruit volgt niet altijd, dat men dan iets voor waarheid houdt, hetwelk niet op redelijke gronden steunt.

In de eerste Afd. wordt de mensch, naar zijnen aanleg, beschouwd als zinnelijk en redelijk wezen. Men vindt hier zeer gepaste aanmerkingen. De lezer krijgt wenken, die aanleiding tot verder nadenken geven. - De tweede Afd., over 's Menschen Bestemming, is zeer kort, doch niet onbelangrijk. Om den geest van het geschrift te doen kennen, schrijven wij het volgende af: ‘De ontwikkeling der verstandelijke vermogens moet die der zedelijke ten grondslag verstrekken; want geene ware zedelijke vordering kan er zonder heldere verstandsbegrippen plaats hebben. Daarentegen moet ook elke verstandsontwikkeling eene zedelijke strekking hebben; zonder dat is zij nutteloos, zoo niet schadelijk. Dus bestaat het verband tusschen het verstandelijke en zedelijke in de harmonische ontwikkeling van dezelve, zoodat zij beide uit elkander voortvloeijen, zich wederkeerig ophelderen en ondersteunen. Onze ontwikkeling hier op aarde heeft den naauwsten invloed op het volgend bestaan aan gindsche zijde des grafs, als een hooger leven zich

[p. 611]

voor het redelijk wezen opent; hoe meer de mensch hier aan zijne bestemming tracht te beantwoorden, hoe verhevener zijn standpuut in de eeuwigheid zijn zal,’ enz. Eenigzins gewaagd is de stelling, § 71 voorkomende, dat zij, die hunne bestemming hier hebben verwaarloosd, daar, door louterende middelen en doelmatige opleiding, voor hunne kemelsche bestemming zullen opgeleid worden. Het doet weinig af, dat men zegt: Het is waarschijnlijk, naardien wij ons niet kunnen voorstellen, dat er nevens het rijk Gods een rijk der duisternis en des kwaads in eeuwigheid zoude blijven.

De derde Afd., over de Middelen om 's Menschen Bestemming te bereiken, heeft verreweg de meeste uitvoerigheid. Eene Inleiding tot deze Afdeeling bevat eenige aanmerkingen over de opvoeding des menschelijken geslachts. De middelen, ter bereiking van het doel dienende, worden vervolgens opgegeven. Daartoe behooren opvoeding en onderwijs, godsdienstige begrippen en Goddelijke Openbaring. Van den Bijbel en van het gezag der Rede in het beoordeelen van den inhoud des Bijbels wordt verder gesproken. De redenering § 89 is ons niet klemmend genoeg voorgekomen. Wij meenen nog altijd, dat men geene voldoende reden heeft, om alleen het zedelijk bewijs voor Gods bestaan te willen laten gelden. - Wat inhoud des Bijbels is, wordt voorts in enkele hoofdtrekken opgegeven, en inzonderheid het Christendom beschouwd, als de beste middelen aanbiedende, om, door verstandelijke en zedelijke ontwikkeling, menschen vatbaar voor geluk te maken. Eindelijk volgt nog een Zedekundig Aanhangsel, dat mede blijken draagt van den onbekrompen geest, die in boven vermelden Vriendenkring heerscht.

Aan denkende lezers kunnen wij dit werkje allezins aanprijzen, hoewel wij hier en daar wel iets vonden, dat wij niet verwacht hadden, of waarmede wij ons niet zoo geheel zouden kunnen vereenigen. Doch men moet onder het oog houden, dat slechts eene Proeve wordt aangeboden. Het strekt vooral tot aanbeveling, dat overal eerbied voor Bijbel en Christendom, ware belangstelling in Godsdienst en zedelijkheid doorstralen. Moge dit boeksken, bij de tegenwoordige twisten over regtzinnigheid en onregtzinnigheid, niet terstond in vergetelheid geraken, maar veel gelezen worden! Wij hopen, dat onze gunstige, ofschoon late, aankondiging hieraan mede iets zal toebrengen.