Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1834

Willem en Ada, of het ongenoegzame van de Natuurlijke Godsdienst. Een Geschenk voor mijne jonge Landgenooten, door Petronella Moens. Te Leyden, bij H. van Oorde. 1833. In gr. 8vo. 154 Bladz. f 1-80.

De waardige en met lof bekende Schrijfster van dit werkje wilde aantoonen, dat de Natuurlijke Godsdienst ongenoegzaam is, om het ware menschengeluk, onafhankelijk van al het vergankelijke en verheven boven al het aardsche, te vestigen, en op de Goddelijke Openbaring, inzonderheid het Evangelie van jezus christus, wijzen, als op het eenige middel ter verkrijging van waarachtig tijdelijk en eeuwig geluk. Zij laat daartoe zekeren Heer Welbron met zijne vrouw en hunne kinderen, het eene vier jaren, het andere slechts eenige maanden oud, op reize naar de West-Indiën schipbreuk lijden en alleen op een onbewoond eiland ontkomen, de laatsten hunne ouders daar, na weinige jaren, door den dood verliezen, aldus eenigen tijd voortleven, tot dat storm en schipbreuk onder anderen eenen Predikant Marand met deszelfs familie op hetzelfde eiland doet vervallen, van welken waardigen man zij nu onderwijs ontvangen aangaande God en Zijne eigenschappen, den mensch, zijn' oorsprong, aanleg, bestemming, zonde, en verlossing door jezus christus. Na zijne leerlingen met dezen onzen Heer eenigzins te hebben bekend gemaakt, als Zaligmaker der wereld, gaat de Leeraar met hen over tot de Bijbelsche geschiedenis, welke nog al uitvoerig verhaald wordt, vallende natuurlijk hier de geschiedenis van jezus zelven het breedste uit.

In het algemeen hebben wij het boekje met veel genoegen en goedkeuring gelezen. De vinding is wel niet zeer waarschijnlijk, maar, daar dit toch geene hoofdzaak is, kunnen wij er ligtelijk genoegen mede nemen. Minder kunnen wij onbepaald onze goedkeuring hechten aan den loop, dien de onderstelde Godsdienstleeraar geeft aan zijn onderwijs. Hij preekt ongetwijfeld al zeer dikwijls boven de bevatting van

[p. 574]

zijne leerlingen. Zoo is, om het eerste het beste tot voorbeeld te kiezen, de aanvang van het godsdienstig onderwijs te hoog. De kinderen hebben de zon zien opgaan, en zouden haar wel willen omhelzen, omdat zij vruchten enz. voor hen doet rijp worden. De Leeraar zegt hun, dat de zon een levenloos ligchaam is. Zij kunnen dit niet begrijpen. De onderwijzer leert hun nu, dat ‘de aarde een groote, omtrent ronde bol is, omringd van een dampkring’ enz. ‘Die groote aardbol,’ zegt hij verder, ‘zweeft in eene onafmeetbare ruimte, waarin geen mensch, zoolang hij op aarde leeft, komen kan, naar vaste wetten om de zon, die een veel grootere bol is, dan de aarde, en die, op welk eene wijs weten wij niet, ons het noodige licht en de onmisbare warmte geeft. Ik zal u in het vervolg ook wel zeggen, hoe het komt, dat de zon schijnt op en onder te gaan: want dat schijnbare wordt alleen veroorzaakt door het omwentelen van onzen aardbol.’ Bedriegen wij ons niet, dan behoort er nog al eene en andere kennis toe, om deze astronomische grondstellingen te begrijpen. Ook is de redenering over Gods eigenschappen te afgetrokken. Voor kinderen, gelijk haar Willem en Ada, die van God zoo al eenig, dan toch slechts een zeer flaauw denkbeeld bezitten, en die, nooit de zamenleving in eene geregelde maatschappij gekend hebbende, vele dingen volstrekt niet verstaan kunnen, die aan onze jeugd duidelijk zijn; voor zulke natuurkinderen komt ons het hier gegeven onderwijs niet zeer gepast voor. Maar waarschijnlijk zal de Schrijfster ons antwoorden, dat dit geenszins hare bedoeling was; dat zij alleen aan den Predikant Marand redenen in den mond legt, welke zij tot hare ‘jonge landgenooten’ spreken wil, en dat zij zich de door Willem en Ada gedane antwoorden en tegenwerpingen voorstelt, als komende van diegenen, voor welke zij schreef; maar dan zeggen wij weder, dat zij van deze geene zulke antwoorden enz. te wachten had.

Wij kunnen ook niet zien, dat de hoofdstelling: de mensch behoeft bij de Natuurlijke Godsdienst ook nog eene Goddelijke Openbaring, tastbaar gemaakt is. Het is eenvoudig eene opleiding tot God door de Natuur en het gezond verstand, gevolgd van een kort overzigt der Bijbelsche geschiedenis en bekenkmaking met jezus, als Verlosser van zondaren. De waarheden echter, die hier geleerd worden, zijn gewigtig; de wijze, op welke het geschiedt, onderhoudend.

[p. 575]

Dat Rec. bij het lezen van dit werkje gedurig dacht aan den onvergelijkelijken Gumal en Lina van lossius, een werk, dat hij in zijne jeugd verslond en nog nu en dan, steeds met nieuw genoegen, in handen neemt, - zulks zal niemand, en allerminst onze Schrijfster, verwonderen. Men maakt dan ook al ligtelijk vergelijkingen, en toch kan ieder boek in zijne soort zeer goed wezen. Welmeenend prijzen wij dan ook dit geschrift aan van eene waardige Landgenoote, die reeds meermalen zich bij onze vaderlandsche jeugd verdienstelijk maakte, en bij wie wij ons voor meerdere Godsdienst en zedelijkheid bevorderende boeken aanbevelen.