Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1834

De Zelfopoffering van Anthonius Hambroek, Predikant op het Eiland Formosa, vaderlandsch- dramatisch Dichtstuk, door P. Koster. Te 's Gravenhage, bij J.P. Beekman, Hz. In gr. 8vo. VI en 46 bl. f : - 80.

Daar Heeren Commissarissen van den Schouwburg te Amsterdam in het ten tooneele voeren van het hier aangekondigde stuk zwarigheid vonden, wegens de onmogelijkheid, om zulks met de bestaande verordeningen ten opzigte van het tooneel overeen te brengen, zoo heeft de Schrijver besloten, hetzelve slechts als dichtstuk uit te geven, en hij waarschuwt daarom de Nederlandsche Componisten, opdat niemand de vruchtelooze moeite doe, muzijk voor de oorspronkelijk tot den zang bestemde partijen te vervaardigen. Daardoor is echter de aanleg van het stuk niet veranderd,

[p. 564]

en al wordt er dus geene muzijk op gecomponeerd, en al wordt het niet vertoond, het blijft in ons oog altijd eene Opera seria; het moet beoordeeld worden, gelijk men de woorden van dergelijk eene Opera zou beoordeelen.

Het stuk is, even als de Muette de Portici, geheel in verzen, ook het sprekende gedeelte; maar in het algemeen schijnt het ons toe, dat het sprekende gedeelte te klein is. Bijna alles is blijkbaar voor den zang bestemd. Dit zou, gelijk wel meer het geval is, met name bij rossini, afmattend zijn voor de zangers en zangeressen: want het telkens tusschenkomen van een sprekend gedeelte strekt tot wezenlijke verpoozing voor de zangstem. Verder schijnt het ons toe, dat er te veel koren in voorkomen, en elk koor vooral te dikwijls. Wij hebben hier een koor van Nederlandsche krijgslieden, een van Nederlandsche burgers, een van Nederlandsche vrouwen, en een van Chinesche krijgslieden; en men kan niet, met verandering van kostumen, het eene koor de partij van het andere laten uitvoeren, zoodat men van de drie mannenkoren er één maakt: want, daargelaten het bezwaar, om zoo verbazend veel door dezelfde personen te laten zingen, soms zijn twee of drie koren te gelijk op het tooneel. Als men er nu nog bijvoegt de niet tot de koren behoorende personen, (waaronder de Nederlandsche gevangene burgers, eigenlijk nog een vijfde koor) en als men in aanmerking neemt, dat meest al die personen voor aria's, solo's, duetten enz. dienen moeten, welk eene verzameling van talenten is er dan niet benoodigd! Let men er nu nog op, hoe veel enkel sprekende, en welk eene menigte zwijgende personen er optreedt, hoe verbazend wordt dan het personeel! Voor de zwijgenden kan men wel figuranten nemen, maar zij moeten toch plaats vinden op het tooneel. Evenwel, op een tooneel als te Amsterdam zou zich dit mogelijk laten vinden. Het kan zijn, dat veel door verkleeding enz. zou geschikt worden. Doch wij zeiden ook, dat men te dikwijls, waar wij nog wel mogen bijvoegen te langdurig, het eene of andere koor, of eenige koren bij beurte of te gelijk zou hooren. Ook dit zal aan ieder bij de inzage blijken. Voorts geeft het stuk te weinig aanleiding tot pracht van decoratiën en zoodanige tooneelveranderingen, als men bij de Opera bemint; terwijl het ons verder voorkomt, dat woorden en zamenhang te weinig gelegenheid aan een' Componist en dus ook aan de uitvoerders geven,

[p. 565]

om in verschillenden stijl talent ten toon te spreiden, gelijk b.v. in de Muette. Het invlechten van boertige, gemeenzame en vrolijke tooneelen moge in het klassische Treurspel, waar de eenheid over de verscheidenheid heerscht, verboden zijn; in de Opera is het behoefte: dáár heerscht de verscheidenheid over de eenheid. Het karakter der Opera is noodwendig romantisch; en is zulks met eene Opera geenszins het geval, dan kan de Componist bijna geene lauweren behalen. Voltaire reeds noemde de Opera het graf der tooneelpoëzij, en als men de tooneelpoëzij in 't afgetrokkene beschouwt, dan had hij gelijk: want in alles, wat voor den zang bestemd is, vooral in de Opera, is de Dichter de slaaf van den Componist. Valt de Dichter echter in goede handen, dan vindt hij daarvoor voldoening in de meerdere uitwerking van zijn stuk.

De Dichter heeft eenige vrijheden, in de voorstelling der geschiedenis, zich veroorloofd: hierop maken wij geene aanmerking, want de hoofddaad is gebleven. Stijl en taal hebben ons in 't algemeen wel bevallen; er is zelfs zeer veel dichterlijke verheffing in het stuk. In het koor der Chinezen, bl. 10 en 12, hindert ons de uitdrukking: Neus en ooren afgesneden. Wat zou dat naar in den zang klinken:

En dan met gebroken leden,
Neus en ooren afgesneden,
Stooten we u daar naakt in af!

Op bl. 12 is het karakter der Chinesche roovers verkeerd geteekend. Zij doen zich voor als verlossers der Formosanen, en als hunne broeders, omtrent als de Franschen in 1795 bij ons. Maar die denkbeelden van broederschap en vrijheid schenken, al strekken zij slechts tot masker, lagen in het karakter dier zeeroovers niet. De oorspronkelijke Formosanen hadden niets met de Chinezen gemeen, en dezen beschouwen volken van een' anderen stam nooit als broeders; alleen de Chinezen, die als ingezetenen zich te voren op Formosa, tot verdriet der inlanders, hadden begonnen te vestigen, konden op de genade van Coxinga hopen. - Op bl. 21 wordt door Kornelia, de dochter van Hambroek, goed partij getrokken van hetgeen zij de kinderliefde der Chinezen noemt. Maar kinderliefde is liefde tot zijne kinders, waarin de Chinezen zeer ten achtere zijn; zij bedoelt ouderliefde,

[p. 566]

of liefde van kinderen tot hunne ouders. Deze beoefent men in China bij uitnemendheid, en zij hangt zamen met deszelfs aartsvaderlijken regeringsvorm. Dat ook de Dichter deze ouderliefde op het oog heeft, bemerkt men uit het verband der rede. Hambroek voor den Raad van Formosa is stout, schoon en waar geschilderd. Dat geheele vierde Bedrijf is zeer wel geslaagd. Ook in het vijfde is die echtverbindtenis van Ferdinand en Kornelia goed in den zamenhang gevlochten; voortreffelijk is het tafereel, en de koraalzangen, hier natuurlijk bijgebragt, zijn de studie van den Componist waardig. Dat plotseling afbreken bij de onverwachte komst der Chinezen zou zeer veel werking doen. De drie koren breken daar af bij het eerste woord van het referein:

God! wien de echt behaaglijk is,
Zegen hun verbindtenis!

Die aanroeping van het Opperwezen is hier gepast, en wij hebben er niets tegen. Jammer, dat ook dáár, waar het overbodig is, in dit stuk zoo dikwijls God! God! geroepen wordt; b.v. het koor, op bl. 2:

God! God! schier levenloos genaakt ons Julia!

Waarom niet: O Hemel! schier ontzield enz. O Hemel! is eene verzachtende spreekwijs. Men moet niet al te natuurlijk zijn in een tooneelstuk. Als men, b.v., in een blijspel een' matroos laat binnenstuiven, moet het niet zijn met de woorden: Goddome! daar heb je Jan Zwierbol! schoon het waar is, dat een matroos zich ligtelijk op die wijze zou uitdrukken. Al te natuurlijk is de Dichter juist niet, als hij de Chinezen, alsof zij Turken waren, laat roepen, bl. 10 en 12: Stijfgebonden Christenhonden! Die zeeroovers dachten denkelijk niet eens aan het verschil van Godsdienst; dat van volksaard was hun genoeg; roofzucht bezielde hen, maar geene dweepzucht.

Bij de anders vrij vloeijende versificatie, hindert op bl. 21 heilgste voor heiligste; die zamentrekking is in de uitspraak onmogelijk.

Wij herinneren den Dichter huydecoper's regel omtrent de toonleiding in de Alexandrijnen, in zijne Proeve op vondel. Zoo vaak de rust na de zesde greep is weggenomen, en die zesde greep een' ondergeschikten, halven of middeltoon

[p. 567]

heeft, dan moet de achtste greep hoog zijn. Goed zou dus zijn, bl. 21, uit het oogpunt der toonleiding beschouwd: De tránen droógen, die mijn wángen nu bespróeijen. Maar De tránen droógen, die mij langs de wángen vlóeijen, is wel goed in de maat, doch de harmonische betrekking der toonen is verwaarloosd.

De talentvolle Dichter ga voort met te dingen naar den eerepalm der gelouterde kunst!