Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1834

Hendrik Melchthal, of Beschaving en Burgerzin. Door W.L.M. de Wette. II Deelen. Naar het Hoogduitsch. Te Groningen, bij W. van Boekeren. In gr. 8vo. Te zamen 572 bl. f 4-80.

De vertaling van dit werk is niet vrij van Germanismen, b.v. geestig (dat in onze taal vernuftig beteekent) voor geistig, d.i. geestelijk, in geestelijk leven, geestelijke gezindheden enz., waarvoor hier altijd geestig leven, geestige gezindheden staat. Bl. 126 van het tweede deel is de volzin, beginnende: Doch weldra hadden de vijanden versterking gekregen, onverstaanbaar, door dat een weinig verder hadden vergeten is. Voorts staat er overal de berg Anacynthos voor Aracynthos. Dan genoeg van deze onnauwkeurigheden, waarop wij niet eens zouden gelet hebben, indien de belangrijkheid van het werk ons niet alle keurigheid in de vertolking had doen wenschen.

Wij noemen dit werk belangrijk: want de diepdenkende de wette heeft het geschreven, met oogmerk, om zijne begrippen omtrent beschaving en burgerzin, in den uitlokkenden vorm van een' Roman, aan het leesgraag, doch van afgetrokkene overpeinzing afkeerig, publiek bevattelijk en onderhoudend mede te deelen. Vrij wel is de Schrijver in

[p. 532]

dat oogmerk geslaagd, maar nog beter zou hij zijn doel hebben bereikt, indien hij op sommige plaatsen wat minder diep, op andere wat minder hoogdravend geweest ware. 's Mans grondstellingen eens daargelaten, moet men erkennen, dat voltaire beter manier had van wijsgeerige Romans te schrijven: de lezer behoeft er zich nergens bij suf te denken, en dat willen de Romanlezers niet; en daarom zullen de meesten de wijsgeerige bladzijden in den Hendrik Melchthal overslaan. Bovendien zal het ter neder gestelde in het eerste deel, bl. 286 tot 291, niet weinig ergernis geven, en zegt of te veel of te weinig; het is plooijen en draaijen. Ook zouden wij niet gaarne, gelijk de Schrijver, de wijsbegeerte van schelling, wat de zedelijke strekking betreft, boven die van kant stellen. Men zie hierover eens borger, de Mysticismo! Maar dat mysticismus vindt nog al voorspraak bij den Heer de wette, echter alleen als tegengift voor eene, het redegeloof verzakende, ligtzinnigheid. Er is veel, waarover wij onze gedachten hier nader zouden ontwikkelen; doch hoe zou dat te pas komen in de beoordeeling van een' Roman! Maar komt het dan ook in den Roman zelven wel te pas? Is het dáár de plaats, om te spreken over grammaticale en mythische schriftuurverklaring, over de idealiteit van tijd en ruimte, over kant en schelling? - Mag men dan geen' wijsgeerigen Roman schrijven? - O, ja wel! doch het zij meer practische dan theoretische wijsbegeerte. - Is dit dan ook hier niet het geval? - Dikwijls, maar niet altijd, en dan toch nog te ingewikkeld, te Duitsch. Dat Duitsche, dat overdrevene heerscht ook in de hier aangeprezene vereischten van algemeene beschaving. Alle studiën, op welker beoefening aangedrongen wordt, zijn heilzaam; maar men moet zulk eene uitgebreide kennis niet van iedereen vorderen, dien men een beschaafd mensch noemen wil.... Doch dat wij hier eindigen met onze berispingen. Wij zouden vreezen van de lezing des werks iemand af te schrikken, en dat zoude ons spijten. Er is zoo veel loffelijks in dit boek; en wij zullen het thans eens van de goede zijde beschouwen.

De wijsgeerige Romans van voltaire zijn veelal koud. In een' Roman moet liefde de hoofdrol spelen. Zal deze geene louter zinnelijke neiging zijn, zullen de gevoelens van het hart haar veredelen en bezielen, dan moet zij sentimen-

[p. 533]

teel zijn; hare blikken moet zij ten hemel verheffen; zij moet henenreiken over dood en graf. De meer afbrekende dan opbouwende wijsbegeerte van voltaire kan nimmer aan de liefde dien kring van idéen geven, waar zij het liefste in omzweeft; haar de betooverende idealen niet voorspiegelen, die haar verrukken. Dit kan de Duitsche wijsbegeerte, en dit kan dan ook de wette.

Met hoe veel waarheid wordt de voortreffelijke Euphrosyne geschilderd! Eene vrouw, in den volsten zin des woords beschaafd, nog jeugdig, en teergevoelig van hart, geheel geschapen en gevormd om teeder en vurig te beminnen, is gehuwd aan den braven, maar niet fijnbeschaafden, en door zijn koel gedrag haar verwaarloozenden Adelbert, een man van veel meerdere jaren en koopman in zijne ziel. Het was haar behoefte, in denkbeeld en gevoel met den man harer keuze zamen te smelten; maar hij had geen hart, dat zich mede kon deelen, en geene gedachten, dan op het uitbreiden van zijnen handel. Melchthal, verloofd aan zeker Truitje, welke hij waarlijk beminde en door welke hij weder bemind werd, verschijnt aan Euphrosyne. Hij denkt, hij gevoelt als zij, en hare vriendschap wordt liefde, welke zij echter geheim houdt. Truitje sterft, en Melchthal beweent haar opregt. En wat is nu het streven der edele Euphrosyne? Getrouw aan hare pligten, zoekt zij slechts haren geliefden Melchthal met een voortreffelijk meisje gelukkig te maken. Deze is de romaneske en bewonderenswaardige Celestine. Bij nadere kennismaking verovert de hem reeds in stilte beminnende Celestine het hart van Melchthal, en geeft hem, vóór zijn vertrek naar Griekenland, op zijn ernstig aanzoek, de verzekering harer liefde. Nu opent zich een hemel voor den held der geschiedenis, dien hij nog nimmer aanschouwd noch genoten had: want zóó, als hij Celestine beminde, had hij Truitje niet bemind. Hij was nu geheel beschaafd; hij zou met het lieve, maar minder belangwekkende Truitje niet volkomen gelukkig zijn geweest; en schoon hij zich harer altijd met aandoening herinnert, gevoelt hij levendig, dat Celestine alleen het meisje is, dat zijn hart kan bevredigen. Na zijnen terugkeer uit Griekenland, en de wegruiming der finantiéle hinderpalen, huwt hij haar ook, en Euphrosyne komt met haren gemaal zich bij hen in Zwitserland nederzetten, om de genoegens van het vriendschap-

[p. 534]

pelijk verkeer met hen te smaken. - Aandoenlijk vonden wij de beschrijving van Truitje's sterfbed; en het is door den Schrijver gelukkig gevonden, dat hij haar (die, ten gevolge van haar zielelijden door de lasteringen van Meijer tegen haren Hendrik, de tering gekregen had) zelve hem doet aanmanen, eene hem meer waardige gade eenmaal gelukkig te maken. Het eenvoudige, maar beminnelijke meisje verkrijgt hierdoor een verheven karakter, en het huwelijk van Melchthal met Celestine wordt voldoening aan den wensch der onvergetelijke overledene. Natuurlijk vinden wij het ook, dat de ligtzinnige Meijer, die Euphrosyne had willen verleiden, en, toen dit mislukt was, Melchtal bij Truitje beschuldigd had van de misdaad, waarop hij zelf had toegelegd, zoodra hij door berouw en wroeging werd aangerand, van een' vrijdenker in de slechte beteekenis van het woord, in een' dweeper veranderde. Die soort van lieden wordt hier almede naar waarheid geteekend, en men moet zeggen, dat de zoogenaamde fijnen in Zwitserland even onbruikbare en nietige wezens zijn als bij ons. Melchthal zelf wordt hier voorgesteld als een jongeling, gloeijende van geestdrift voor alwat hem goed, waar en schoon schijnt te wezen, en dus juist een man voor Celestine, een vriend voor Euphrosyne. Nadat hij in den vrijheidsstrijd der Grieken zich zoo goed onderscheiden had, als de omstandigheden toelieten, (hetwelk den Schrijver in de gelegenheid stelt, om aan zijne lezers markos bozzaris en anderen te leeren kennen) wordt hij in zijn Zwitsersch vaderland een ijverig voorstander van alle wezenlijke verbetering. De staatkundige strekking van het boek is liberaal, zonder Jakobinisme. De overdrevene denkbeelden der studerende jongelingschap in Duitschland, gelijk die eenige jaren geleden de hoofden op hol bragten, worden dan ook gelaakt, en de held der geschiedenis laat er zich, bij zijne omzwervingen door Duitschland, niet door medeslepen. Daarentegen worden ook de Absolutisten krachtig afgezet en hunne drogredenen ontmaskerd. Kortom, de strekking van het werk is waarlijk tot bevordering van beschaving (schoon dáár te veel geleerdheid wordt bijgebragt) en van burgerzin, welke laatste hier inderdaad met juistheid wordt gekenschetst.