Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1834

[p. 520]

Voorlezingen over de Geschiedenis der beeldende Kunsten bij de oude Volken, door J.A. Bakker. IIde Deel. Te Rotterdam, bij L. Vermeer. In gr. 8vo. 150 Bl. f 1-80.

De Heer bakker gaat op dezelfde wijze als in zijn eerste Deel hier met zijne schets van de lotgevallen der beeldende kunsten - bouw-, beeldhouw- en schilderkunst - voort. Dit tweede Deel bevat den hoogsten bloei dier kunsten in de eeuw van perikles en alexander, met den overgang daartoe in het tijdvak onmiddellijk na de Perzische oorlogen. Wij ontmoeten hier een aantal belangrijke opmerkingen, die misschien niet geheel nieuw zijn, maar hier toch in een goed en nieuw licht voorkomen. Van dien aard is het, dat in het tijdvak der oude kunst (vóór phidias) die kunst zich minder door Godenbeelden verhief, als welke nog naar eenen strengen, vasten vorm, dien de eerbied voor het oude in stand hield, werden vervaardigd, dan wel door de standbeelden der kampvechters en worstelaars in de Olympische en andere spelen ontwikkelde, daar deze de Natuur vrijer, doch juister, navolgden, (bl. 4, 5.) De naakte worsteling (Gymnastiek) deed namelijk de spieren en alle vormen des ligchaams beter uitkomen, en dus zag de schilder zoo wel, als de beeldhouwer, bij het bekoorlijke maaksel van den Griekschen menschenstam, de schoonste vormen voor zich, die hij dan weder op zijne Goden en helden toepaste, en in dezen dus volmaakte menschen, ja, toen phidias de kunst veredelde, boven het gewone peil der menschheid verhevene, ideale beelden te voorschijn bragt. Vervolgens is de aanmerking van belang, dat de zoo beroemde kolossale standbeelden, zoo als de minerva op het Parthenon en de jupiter te Olympia van phidias, de juno te Argos van polykletus, enz. die van ivoor en goud, zoo 't heet, waren vervaardigd, de oorspronkelijk houten kern behielden, op welke dit goud en elpenbeen slechts werd opgelegd. Zonder deze aanmerking zou inderdaad de menigte gebruikt ivoor onbegrijpelijk zijn (bl. 19).

Nogtans komt het ons voor, dat de verdeeling der stof niet zeer duidelijk is. In plaats van, zoo als winckelmann, drie tijdvakken aan te nemen, den ouden, (gestrengen, of, zoo men wil, ruwen) den verhevenen en den schoonen stijl,

[p. 521]

waarvan de laatste omtrent met het einde van den Peloponnesischen oorlog begint, noemt bakker, in het opschrift der negende Voorlezing, den tijd van phidias den overgang van den verhevenen tot den schoonen stijl, daar het toch de verheven stijl zelf was. Echter wordt er aan het schoone en bevallige in de elfde Voorlezing, zoo als het behoort, een afzonderlijk tijdvak aangewezen, en scopas en praxiteles in de beeldhouw-, gelijk zeuxis, parrhasius en apelles in de schilderkunst, met regt als Modellen opgenoemd, even als phidias en polykletus, in het verhevene tijdvak, omtrent de beeldhouw- en polygnotus omtrent de schilderkunst. Doch later (bl. 144-146) stelt men weder drie andere tijdvakken: het allervroegste, het oude (vóór phidias) en het derde van perikles tot alexander. Ook zouden wij den Schrijver niet kunnen toestaan, dat, in dit (het oude of gestrenge) tijdvak, ‘de Grieksche kunst, zoo men meer op de innerlijke pogingen van den kunstgeest, dan op de enkele uiterlijke daarstellingen acht geeft, het krachtigste gewerkt en het grootste geleverd heeft.’ Omtrent de bouwkunst zou dit misschien kunnen gelden, maar zekerlijk niet ten aanzien der beeldhouw- en schilderkunst. Ook mogen, als gewrocht der bouwkunst, het Parthenon en de Propyleën, en, volgens de berigten der oude Schrijvers, ook de tempels van ceres te Eleusis en van jupiter te Olympia, die alle in het tijdperk der verhevene kunst werden gebouwd, wel met de schoonste voortbrengselen der oudere kunst, ook ten aanzien der Idée, wedijveren.

Wij merken nog aan, dat de Heer bakker meent, dat in de beelden van lysippus het ideale voornamelijk doorstraalde (bl. 146). Noch winckelmann noch a.w. schlegel zijn van dit gevoelen; en het zou wezenlijk tegen den voortgang der kunst zijn, die van het hooge typische, meer of min stroeve, tot het verhevene ideale, en van dit tot de nabootsing der schoone en bevallige Natuur overging. Winckelmann zegt, (Gesch. der Kunst des Alterthums, IVB. S. 99) dat lysippus de kunst van het al te ideale, hetwelk zich van de Natuur verwijderde, weder tot de laatste terugbragt; en schlegel vergelijkt, in de drie tijdperken der tragische kunsten, aeschylus bij den verhevenen phidias, sophokles bij den overschoonen polykletus, en euripides, dien hij zeer scherp beoordeelt, bij lysip-

[p. 522]

pus, ‘onder wien de beeldhouwkunst reeds van hare oorspronkelijke bestemming was afgeweken, en meer de bevalligheid van beweging en leven, dan het Ideaal der vormen zocht uit te drukken.’ (Ueber dramatische Kunst und Literatur, I B.S. 135).

Eindelijk wenschten wij in het vervolg van dit grondige werk, hetwelk voor iemand, die, zoo als wij meenen, de oude talen niet heeft beoefend, van ongemeene vlijt en kennis getuigt, eene meer levendige voordragt. Het onderwerp leent zich daartoe zoo bijzonder! De Heer bakker heeft, gelijk hij moest, gebruik gemaakt van winckelmann's Geschiedenis der Kunst bij de Ouden; maar dezelve schijnt hem niet tot voorbeeld gestrekt te hebben. Wij noemen slechts de heerlijke plaats, waar de Duitsche Oudheidkenner den ouden, gestrengen stijl met het verstand, den verhevenen met die hemelsche bevalligheid, welke met de Venus Urania overeenkomt, en den schoonen met de meer zinnelijke bekoorlijkheid, of de aardsche Venus, vergelijkt, en dan die eerste, hoogere Gratie in het voorbeeld van phidias schildert. (Gesch. der Kunst, Dresden 1812. III B.S. 246-248.) Wij durven den Heere bakker de lezing dezer plaats wel aanbevelen, om in diervoege nu en dan eenigen gloed aan zijnen stijl mede te deelen. Doch misschien is het in hem een stelsel, om bij jonge kunstenaars, voor welke hij in de eerste plaats schreef, alleen het verstand, niet de verbeelding te treffen. Wij gelooven echter niet, dat dit zóó doeltreffend zij, als wanneer men bij den kunstenaar ook, door verheffing van stijl, die aandoeningen tracht op te wekken, welke zijn gemoed in liefde voor het schoone, niet enkel in kennis van hetzelve, kunnen doen ontvlammen. Dat bakker tot die verheffing wel in staat is, bleek ons uit andere zijner, ook bekroonde Verhandelingen; en hoewel wij het loffelijk achten, dat hij het vuur, 't welk b.v. in zijne Verhandeling over plato gloort, eenigzins tracht te matigen, zoo kan men toch aan den anderen kant te verre gaan. Ook hebben wij hier en daar nog al een' Germanismus gevonden, de vrucht van drukke lectuur der Duitschers, die echter, hoe loffelijk ook, geen' nadeeligen invloed op de eigene taal mag oefenen. Dus lezen wij op bl. 14 gewoonlijke voor gewone, bl. 22 muskelen voor spieren, bl. 109 geviel voor beviel, enz. Ook is de zamenstelling der volzinnen somtijds bijna geheel Hoogduitsch, zoo als op bl. 107:

[p. 523]

Van de standbeelden - bij. Deze feilen beletten echter niet, dat wij het boek zeer nuttig voor den jongen kunstenaar en elken beoefenaar der oudheidkunde achten. Wij verlangen naar het vervolg.