Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1834

Proeve eener Voorlezing over den Roem der Hebreeuwen, gehouden in de Maatschappij: Tot Nut van 't

[p. 517]

Algemeen, Depart. Leeuwarden, den 22 Febr. 1832, door J.B.H. Bruinier, Predikant te Leeuwarden. Te Leeuwarden, bij H.C. Schetsberg. In gr. 8vo. 47 Bl. f : - 75.

De Weleerw. bruinier schetst in deze proeve, met vlugtige hand, de verdiensten der Hebreeuwen in het te boek stellen der geschiedenis, in het vestigen eener goede staatsregeling en wetgeving, in luisterrijke daden, in groote talenten en karakters, in de beoefening van sommige kunsten en wetenschappen, en in grooten en weldadigen invloed op andere volken. Bij dat laatste punt wijst hij ook op jezus en de Apostelen, en na nog spinoza, mendelsohn en meijer als beroemde Israëliten te hebben aangehaald, geeft de Spreker ingewikkeld in den tekst, maar uitdrukkelijk in eene aanteekening aan den voet der bladzijde, den wensch te kennen, dat de grondwet der Maatschappij: Tot Nut van 't Algemeen, die den Joden het lidmaatschap ontzegt, veranderd worde.

Gaarne doen wij hulde aan de verdraagzaamheid en de welmeenende bedoeling van den eerwaardigen Spreker; maar wij geven hem en hun, die dit, nu zeer onlangs, nader en breeder ter sprake bragten, het volgende in bedenking. De Maatschappij stelt zich ten doel de vorming der schooljeugd en de beschaving van den gemeenen man door verspreiding van algemeene kundigheden en lessen van ware levenswijsheid. Maar tot het eene en andere behoort ook de mededeeling van godsdienstige en zedekundige denkbeelden. Tot nog toe heeft men dat gedaan in den geest des Christendoms, doch alzoo, dat geene geschilpunten der Christenen onder elkander worden aangeroerd, en inzonderheid met de Protestanten gaat dit tegenwoordig bijna zonder eenige moeite. Maar stel nu, dat de Joden leden der Maatschappij, en dus medestemgeregtigden worden. Zal men dan moeten afzien, van voortaan op de zedelijk-godsdienstige beschaving des volks, op de zedelijk-gods-

[p. 518]

dienstige opleiding der jeugd te werken? Dan zou een groot en gewigtig oogmerk der Maatschappij niet langer worden bereikt; het verstand der menigte zou verlicht, maar het hart derzelve niet verbeterd worden. Verstandsverlichting zonder daarmede gepaard gaand zedelijk onderwijs is, vooral voor den gemeenen man, verderfelijk in de gevolgen. Het volk begint dan op de Fransche manier te philosopheren, en verwerpt den teugel van godsdienst en wettig gezag. Eene Maatschappij, die zich de verlichting des volks ten doel stelt, moet dus ook de zedelijke verlichting behartigen. Maar hoe zal zij dat doen? Van welk standpunt zal zij uitgaan? Welk rigtsnoer zal zij nemen? Ten einde niemand der leden zich over de verspreiding van hem verkeerd schijnende gevoelens redelijkerwijze zou kunnen ergeren, vermijdt men, zich uit te laten over geschilpunten tusschen de Christenen. Derhalve, zoo de Joden onze medeleden worden, moet men voortaan zwijgen van het groote geschilpunt, hetwelk Jodendom van Christendom onderscheidt, en zich zorgvuldig wachten voor aanhaling van het Nieuwe Verbond, althans voor zoo ver daaraan eenig verbindend gezag zou worden toegeschreven; vooral moet men, om niemands gevoel te kwetsen, van den daarin voorkomenden hoofdpersoon jezus zwijgen. Wat blijft er dan over? Het Oude Verbond? - Maar hoe zonderling en gebrekkig, als de Maatschappij eens een werkje uitgeeft over de vergevensgezindheid b.v., dat daarin wel op david, maar niet op jezus, als voorbeeld van navolging, gewezen wordt! - Of zal men in 't geheel van den Bijbel stilzwijgen? - Maar op welk gezag zal men zich dan beroepen? Wil men bij den gemeenen man, wil men bij de pas ontkiemende bevatting der kinderen alle geloofs- en zedeleer slechts gronden op wijsgeerig betoog? Zal men een' schoenlapper, een' timmermansknecht, een' schoolknaap, of een meisje, dat kousen leert breijen, aan boord komen met het Practisch Redegeloof en den Cathegorischen Imperatief, of wel met eenig Exposé de la religion naturelle en den Caté-

[p. 519]

chisme du bon sens? - Kortom, het welmeenend voorstel van Do. bruinier schijnt ons niet ten uitvoer te kunnen worden gelegd.

Op bl. 25 wil de Schrijver de verovering van Kanaän door de Israëliten verdedigen, zonder zich op den hun, volgens den Bijbel, door God gegevenen last te beroepen. Maar zoo men dat bevel van den Regter van Hemel en Aarde buitensluit, dan bestond er nooit eene onregtvaardiger overweldiging. Men zegge niet met den Schrijver: De Israëliten kwamen het erf hunner vaderen in bezit nemen. Want vrijwillig hadden zij dien erfgrond verlaten; vierhonderd jaren hadden zij in Egypte gewoond, en dus waren hunne regten volkomen geprescribeerd. Bovendien hadden hunne voorvaderen slechts eenige weinige grondeigendommen gehad; en, zonder voorafgaande sommatie tot terugbekoming van die eigendommen zonder meer, namen de Israëliten gansch Kanaän in bezit, met verjaging of verdelging der wettige eigenaren. Geheel ongepast is de vergelijking der Kanaanitische volksstammen met de Afrikaansche roofstaten. Het blijkt niet, dat de Kanaäniten voortdurenden oorlog tegen andere volken voerden, en de Israëliten in 't bijzonder waren wel door de Egyptenaren, maar niet door de Kanaäniten beleedigd. De boosheid en goddeloosheid der bewoners van Kanaän, schoon wij die slechts uit de berigten hunner vijanden kennen, doen niets ter zake: of wat zou men zeggen van eenen kruistogt der overige Mogendheden tegen Frankrijk, niet op grond van aangedane beleediging of tot handhaving van eigene veiligheid, maar alleen op grond van de zedelijke verdorvenheid der Franschen in 't algemeen beschouwd? Het is eene volstrekte miskenning van het regt der volken, te beweren, dat de Israëliten, ook zonder bevel van den Opperregeerder der Wereld, bevoegd waren te handelen, gelijk zij gedaan hebben. De Heer bruinier schijnt ons toe, alles behalve logisch en consequent te zijn.