Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1834

Nagelatene Schriften van Jacob van Dijk. Iste Deel. Verhandeling over den oorsprong, voortgang en tegenwoordigen staat der Nederduitsche Dichtkunst. Te Amsterdam, bij Schalekamp en van de Grampel. 1832. In kl. 8vo. X en 321 bl. f 2-20.

De Heer van den hoonaard, te Hillegersberg, had niet zoodra den dood van den Dichter jacob van dijk, te Kralingen woonachtig, vernomen, of hij haastte zich, eene verzameling zijner nagelatene schriften in handen te krijgen, welke in twee octavo-boekdeeltjes het licht zal zien. In het tweede deeltje zullen des overledenen beste Gedichten worden opgenomen; het hier aangekondigde eerste deeltje bevat alleenlijk 's mans Verhandeling over onze Dichtkunst; eene Verhandeling, welke, naar aanleiding eener Prijsvraag, door het Rotterdamsche Genootschap: Studium Scientiarum Genitrix, opgegeven, reeds vóór ruim veertig jaren vervaardigd, en door hetzelve den Gouden Eereprijs waardig geoordeeld werd. Dan, Bestuurders des Genootschaps den Schrijver eenige veranderingen in zijn werk tot voorwaarde gesteld hebbende, wilde hem zulks niet bevallen, en, na eene vrij scherpe briefwisseling tusschen den Schrijver en gezegde Bestuurders, bleef de bekrooning zonder gevolg. Wij ontvangen dus hier het onveranderde resultaat van des Schrijvers overdenkingen. Het stuk, gelijk wij zoo even zeiden, is ruim veertig jaren oud, en de Schrijver was - Baggerman van beroep. Al ware het alleen om de beide laatste, ja zelfs alleen om de laatste reden, dan zoude ons de uitgaaf welkom zijn; en, deze beide omstandigheden in aanmerking nemende, bewonderen wij des Schrijvers belezenheid, smaak, oordeelskracht en waarheidsliefde.

Intusschen is het niet te verwonderen, dat de Schrijver hier

[p. 482]

en daar den bal wel eens misslaat. Zoo zal men niet ligtelijk instemmen met hetgeen hij zegt, bl. 2, over de dichterlijke aanblazing; b.v. Een frissche wijnkelk was de hoefbron van homerus (hetgeen toevallig een' Alexandrijn midden in het proza maakt.) Noch ook met bl. 3, dat de gramschap, die eerst den Jambischen zangtrant heeft voortgebragt, de pijlen vaak ook voor ovidius scherpte. Het invective was geenszins het hoofdvak van dezen en sommige andere daar genoemden, en zelfs de Ibis van ovidius is in Elegische maat. Bl. 17 gist de Schrijver, dat de zangen der Bataafsche Barden op rijm waren, en zegt, dat de oudste bekende zangen bij de Noordsche volken berijmd zijn. Maar het tegendeel is te zien uit de Verhandeling van des roches, Mémoires de l' Académie de Bruxelles, T. I, en verder in't algemeen uit het XXste Stuk der Verhandelingen, uitgegeven door teyler's Tweede Genootschap. Bl. 94 noemt de Schrijver, geheel ten onregte, de stukjes van hooft: Rozemondt, hoorje spelen nocht zingen? en: Klare, wat heeft er uw hartjen verlept, proeven in de maat der Ouden, en schijnt geene Anapestische noch Dactylische rijmverzen te willen dulden. Bl. 98 noemt hij de Rederijkers der zestiende Eeuw beter Dichters dan Verzenmakers, en meent, dat er aan de stoffe der Dichtkunst geen aanmerkelijk sieraad meer was toe te voegen. Verder zegt hij aldaar, dat vondel, in het Treurspel, niets aan de Ouden behoefde toe te geven. Bl. 134 beweert hij, dat de Dichtkunst, na 1648, nog eene geheele Eeuw in hoogte en luister geklommen is. De versificatie? ja! De Dichtkunst? zeker neen! Bl. 147 en 148 verraadt hetgeen hij over de Reijen zegt het gebrek aan 's mans wetenschappelijke opleiding. Erger is het, dat hij, bl. 154 onder de Dichters balthazar huydecoper opnoemende, betuigt, dat deszelfs dichtkunde blijkt uit eene sierlijke vertaling van horatius, terwijl hij van deszelfs geheel oorspronkelijke Treurspelen stilzwijgt. Bl. 162 en verder spreekt hij met te veel lofverheffing over de behandeling van het Heldendicht in onze Letterkunde; gelijk hij bl. 307 zegt, dat wij in het Heldendicht geheel Europa opwegen, en hier en daar zelfs homerus en virgilius beneden hoogvliet en Jufvrouw van merken stelt! Ook hield hij, schoon de betrekkelijke waarde dier dichtwerken doorgaans goed onderscheidende, meestal de dichterlijke levensbeschrijvingen uit de 18de Eeuw voor Heldendichten. Bl. 186 noemt hij po-

[p. 483]

lyhymnia (de Muze van het Lierdicht) de Godesse der Welsprekendheid. Ook vormt hij zich van het Lierdicht zeer onbepaalde begrippen. Bl. 252 roemt hij het teeder gevoel in bilderdijk's Verlustiging; doch daar vindt men meer wulpsch dan teeder gevoel. Dat laatste ontmoeten wij, lang nadat deze Verhandeling voltooid was, in 's Mans Mengelpoëzij, b.v. de Ode aan chloë (naderhand zijne tweede Echtgenoote) op haren twintigsten jaardag. Het hindert ons nog meer, bl. 213, te lezen, dat ulysses, de held van homerus, een bloote schelm was. Bl. 261 oordeelt van dijk ook veel te ongunstig over de Romance en Cantate.

Dit alles neemt niet weg, dat er ook vele blijken van smaak en scherpzinnigheid in deze Verhandeling te vinden zijn. Hoe veel waarheid is er in hetgeen bl. 223 over het sentimentele, en bl. 228 tot 230 over de sentimentele liefde gezegd wordt! - Ook over de verkeerdheden der minachters van het Rijm wordt bl. 231 naar waarheid gehandeld. Teregt de Schrijver, dat sommigen zoo verre gingen, om van den gebonden stijl niet meer te behouden, dan hun goeddacht, en wel ter snede beroept hij zich op de Oden en Liederen van j.p. kleyn (Utrecht, 1782). Men oordeele naar het volgende, door Recensent tot proeve gekozen:

Enge, gevreesde woning des sterflijken! -

Een mensch! - de Heer der Aarde!

Nu! - straks - een worm! -

Minder, dan een worm!...

Wee den stervling, die voor u beeft! -

Een afgrond is voor hem uw donkere holte!

Vreeslijker, zombrer de dag des Gerichts! -

En de Eeuwigheid!... ach! -! -

Vergeefs zoekt men hier maat, zin, of echte poëzij. Enkel wind en abrakadabra! Neen, de Hymnen en Oden van david, pindarus en horatius zijn van een' geheel anderen stempel! Hetgeen de Schrijver aanmerkt op feith's Ode aan God (bl. 247 en 248) is allezins juist. Ook le francq van berkhey wordt door hem naar verdienste gegispt, bl. 255 tot 258; en de Schrijver heeft wel gelijk, dat berkhey den Landleeuw tot een bokje en Hol-

[p. 484]

lands Tuinmaagd tot eene kindermeid maakt, als hij, in het verheerlijkt Leyden, bl. 74, met betrekking tot de kinderen van willem V, zegt:

De Landleeuw sluimert op een kussen van fluweel,

En voelt van Willem's kroost het vriendelijkst gestreel;

Of trekt aan 't bloemgareel 't aanminnige Prinsesje
Met beî haar broertjes voort, in kinderlijk kalesje;

Terwijl de Tuinmaagd op het spoor der wieltjes let,

En leert aan Willempje 't hanteren der bonnet,

Die ze op de vrije speer doet dartelen en draaijen.

De Schrijver stelt, bl. 278, nuttig te zijn tot het hoofddoel der Dichtkunst, en spreekt feith tegen, als hij vermaak tot haar hoofddoel brengt. Naar ons inzien dwalen beide partijen. Ontboezeming van gevoel en denkbeeld, overstorting zijner ziel, zoo veel mogelijk, in die van anderen, is het algemeene doel des Dichters. Doch de ware Dichter kan niet nalaten aan al wat gelouterden smaak bezit te behagen. Het onverbasterd gevoel des Dichters is altijd edel en groot, en zoo wordt hij van zelve nuttig. Alleen in het Leerdicht en de zedekundige Fabel wordt nuttig zijn het hoofddoel, gelijk behagen, waar men bepaaldelijk voor zich zoekt in te nemen: het algemeene doel van Dichter en Dichtkunst ligt echter zoo wel buiten het eene als het andere. Te regt zong da costa:

Niet streelen moet hij, niet behagen;

Maar overwinnen, maar gebiên!

Bl. 128 staat: de vermaarde tasso was overleefd; dit zal eene drukfout zijn, voor overleden. Wij wenschen dit merkwaardige boekje in de bibliotheek van alle Letterminnaars.