Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1834

[p. 476]

Geschiedenis van den voortgang en de onderdrukking der Hervorming in Italië in de zestiende Eeuw; door Thomas m'Crie, Dr. der Godgel. Uit het Engelsch vertaald, en met Aanteekeningen vermeerderd door W.N. Munting, Predikant te Leyden. Te Dordrecht, bij F. Boekee. In gr. 8vo. XIV en 420 bl. f 2,90.

De Weleerw. munting, door de vertaling van meer dan één belangrijk werk reeds gunstig bekend, levert ons hier eene overzetting van Dr. m'crie's geschiedkundigen arbeid aan Italiës Kerkgeschiedenis in de 16de Eeuw. Bij het oorspronkelijke werk was nog gevoegd eene Schets van de Geschiedenis der Hervorming in Graauwbunderland; maar de vrees voor de al te groote uitgebreidheid, welke het boekdeel daardoor welligt krijgen zou, heeft den Vertaler dezelve doen terughouden, daar dat aanhangsel toch niet in zulk een verband met het overgebragte werk staat, of het laatstgenoemde kan echter als een geheel beschouwd worden. Intusschen, zoo de Uitgever van het aangekondigde boekdeel een aanmoedigend debiet geniet, zal de Heer munting de overzetting dier Schets, welke hem voor uitbreiding en aanvulling vatbaar schijnt, in een tweede stuk laten volgen. Recensent wenscht hartelijk, dat een toereikend debiet van het nu geleverde den Vertaler en den Uitgever moge uitlokken tot openbaarmaking van dat tweede stuk, hetwelk ongetwijfeld insgelijks eene belangrijke bijdrage voor de Kerkelijke Geschiedenis wezen zal.

De oorspronkelijke Schrijver zegt, in zijne Inleiding, dat er, vóór de uitgaaf van zijn werk, reeds een aanmerkelijk getal jaren verloopen was, sedert hij overtuigd werd, dat de grondstellingen der Hervorming in Italië eene veel grootere uitgebreidheid verkregen hadden, dan gewoonlijk wordt aangenomen. Hij stond dus zelf, gedurende een vroeger tijdperk, in een ander gevoelen. Geen wonder, indien het dan velen zijner lezeren bevreemden zal, dat de Hervorming in den beginne zoo veel opgang in Italië gemaakt had. De redenen, waarom de geschiedenis der aanvankelijk welslagende, doch later onderdrukte, Kerkhervorming in dat land minder algemeene bekendheid verkregen heeft, dan het lot der Hervorming in andere landen, zijn (gelijk de Schrijver naar waar-

[p. 477]

heid aanmerkt) daarin te zoeken, dat eensdeels, ongelukkigerwijze, niemand der Italiaansche Protestanten van de 16de Eeuw er aan gedacht heeft, om de daadzaken van de toenmalige godsdienstige opwekking, welke met hunne verdrijving uit hun vaderland een einde nam, op te teekenen, en dat anderdeels de Koomschkatholieke Schrijvers als 't ware overeengekomen zijn, om over dat onderwerp luchtig heen te stappen; hetgeen niet geheel kon worden verborgen gehouden, als het werk van weinigbeduidende personen voor te stellen, en vooral zoo veel mogelijk te bemantelen, welke achtingwaardige, aanzienlijke, geleerde en smaakvolle mannen en vrouwen de leerstellingen der Protestanten, geheel of grootendeels, zijn toegedaan geweest. Het eene en andere heeft derhalve den Schrijver genoodzaakt, om de brieven en gedenkschriften van bijzondere personen, de opdragten en voorredenen van boeken en dergelijke geschriften te raadplegen. Zoo iets vereischt natuurlijk veel tijd en oordeel; het heeft eenigen invloed op den vorm van inkleeding der geschiedenis, die daardoor iets gebrokkelds verkrijgt. Het boek laat zich dan ook niet overal even aangenaam lezen, en men vindt er niet die eenheid en zamenvatting, waardoor men, dadelijk bij de lezing zelve, zich eene schets van het geheel in het geheugen prent. Doch wanneer men nagaat, hoe veel moeite de Schrijver zich heeft moeten getroosten, met hoe veel oordeel hij is te werk gegaan, en hoe alles hier uit echte bronnen is geput; iets, dat niet altijd zoo plaats heeft, wanneer reeds eenige Schrijvers van deze of gene partij de zaak opzettelijk hebben behandeld: dan moet men zich verheugen over de verzameling van zoo vele kostbare bouwstoffen, en het daaruit opgetrokken gevaarte, al heeft het meer overeenkomst met een Magazijn dan met een Museum, veeleer bewonderen dan berispen. Door getrouwe aanhaling der documenten, stelt de Schrijver den onderzoeklievenden lezer steeds in staat, de juistheid zijner berigten en slotsommen te toetsen.

Eerst maalt de Schrijver den staat der Godsdienst in Italië vóór het tijdperk der Hervorming. Daarna (bl. 42 enz.) verhaalt hij de invoering der Hervormde leer in Italië, en wijst de oorzaken van hare verbreiding aan. Met bl. 95 (Hoofdst. 3) begint hij den voortgang van de Hervormde leer in de verschillende Staten en Steden van Italië te schetsen. Het vierde Hoofdstuk (bl. 194) behelst onderscheidene daadzaken, betrekkelijk de gevoelens der Hervormden in Italië.

[p. 478]

Hoofdstuk 5 (bl. 263) vermeldt de onderdrukking der Hervorming in Italië, sedert het jaar 1542, vooral door de werking der Inquisitie. Dit Hoofdstuk loopt door tot het einde des werks, bl. 410. In een Naschrift onderzoekt de Vertaler, waarom de geloofsvervolging in Italië zoo wél slagen kon, en waarom het Roomsch-Catholicisme aldaar zoodanig heeft kunnen zegevieren. Veeleer, dan zulks, met den beoordeelaar van het oorspronkelijke werk in de Quarterly Review, No. 73. Jan. 1828, toe te schrijven, eerst aan den schoonen hemel van dat land, die de menschen meer geschikt zou maken voor eene plegtstatige eerdienst; ten tweede, aan den overheerschenden invloed der geestelijke magt; en, ten derde, aan de scheuringen tusschen de Protestanten onderling, - houdt de Vertaler het daarvoor, dat in koudere landen de menschen veeleer eene uiterlijke opwekking door godsdienstige plegtigheden noodig hebben, terwijl in warmere luchtstreek, door eenvoudige en roerende voorstelling, het gevoel veel ligter wordt gaande gemaakt en de verbeeldingskracht ontvlamd, dan dáár, waar men op eene kunstmatige wijze, door zinnelijke hulpmiddelen, de gemoederen-moet opwinden; dat de geestelijke magt, al hadden de Hervormden in Italië zich aan eene wereldlijke magt kunnen aansluiten, aldaar toch zou hebben gezegepraald; en eindelijk, dat de scheuringen tusschen de Protestanten, op zichzelve, ontoereikend zouden zijn geweest, om de Hervorming te doen mislukken. De voorname reden, zonder daarom de twee laatste gronden geheel buiten te sluiten, vindt de Vertaler daarin, dat de meeste Italiaansche Protestanten (gelijk de Hoogleeraar broes aanmerkt) meer door fraaije - letterkennis en wijsbegeerte tot de Hervormde leer getrokken werden, dan door den aandrang van een vroom gemoed. ‘Zulken nu (zegt broes) worden ten allen tijde liefst geene martelaars, maar houden zich tevreden met, gelijk verlichten onder de oude Romeinen, terwijl zij voor het oog eene processie ter eere van de Heilige Maagd leiden of volgen, onder elkander en voor zich daarover te lagchen.’ Recensent vindt deze reden, als voornaamste oorzaak, waarom de Hervorming zich in Italië niet heeft kunnen staande houden, zoo aannemelijk, dat hij zich volkomen met het gevoelen des Vertalers vereenigt.

Gelijk Recensent des Vertalers oordeel in dit opzigt billijken moet, zoo moet hij aan den anderen kant zich eene aanmerking op de vertaling van sommige woorden veroorlo-

[p. 479]

ven. Hinderlijk is het voor den beschaafden lezer, hier telkens te vinden de woorden Paap, Paapsch en Paapschgezind. Waarom niet liever Pausgezinde en Pausgezind, afgewisseld met Roomschgezinde en Roomschgezind? Papist en Popish zijn in het Engelsch wel niet zoo vleijend als Catholic of Roman-Catholic; maar zeker, wanneer men vertaalt the Life of alexander pope, Esq., geplaatst voor the Beanties of the same (London, 1796), dan zal men b.v. in de plaats: ‘His father survived the change only two years, dying suddenly, after a very healthy life, at the age of seventy-five. As a papist, he could not purchase on real security; and adhering to King james's interest, he made it a point not to lend to the New Government,’ de woorden as a papist niet vertolken, als een paap, maar wel, als een pausgezinde. Want dat de Verslaggever niet hatelijk was, blijkt verder, waar hij van pope zelven zegt: ‘Being a catholic, he remains without a place in the sacred repository of departed Genius at Westminster.’ Onze voorouders noemden (gelijk men onder anderen bij onzen Geschiedschrijver bor kan zien) de priesters papen, en die hunne leer volgden Paapschen. Dit waren toen geene scheldwoorden, schoon tevens geene eertitels; maar thans zijn die woorden beneden den deftigen stijl en den beschaafden spreektrant. Wanneer men, voor de afwisseling, niet altijd Roomschgezind wil schrijven, zegge men ten minste Pausgezind. Roomschgezind is toepasselijk op Gallikanen en Ultramontanen; Pausgezind, op de laatsten alleen. Daar de Italianen niet Gallikaansch zijn, mag men hen Pausgezinden noemen. Zeker heeft de oorspronkelijke Schrijver niet willen schelden, de Vertaler denkelijk ook niet; dus is het waarschijnlijk eene onoplettendheid.