Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1834

Historische Proeve over den gunstigen invloed, dien de opvolgende oorlogen der oude Geschiedenis op den trapswijzen voortgang en de uitbreiding der beschaving hebben uitgeoefend; door Dr. H.J. Nassau, Rector der Latijnsche School te Assen. Te Groningen, bij J. Römelingh. 1834. In gr. 8vo. 158 Bl. f 1-25.

Deze Proeve is te voren, korter, maar hoofdzakelijk dezelfde, in het Mengelwerk van dit Tijdschrift opgenomen; thans door den Auteur op nieuw bewerkt, en door den Uitgever voor eigene rekening in het licht gezonden: beide hebben hiermede, naar ons inzien, een nuttig werk verrigt, hetwelk wij hopen, dat zij zich niet te beklagen zullen hebben. Het onderwerp is belangrijk, en de behan-

[p. 473]

deling is hetzelve waardig: van beide moge door de volgende korte schets van den inhoud blijken!

Woorden hebben dikwijls eenen grooten invloed op het geluk en het ongeluk van volken en menschen: hiertoe behooren vooral die van oorlog en vrede, waarvan het laatste boven alles begeerd wordt, maar het eerste, ofschoon met regt algemeen afgekeurd, nogtans, in de hand der Voorzienigheid, een heilzaam middel tot weldadige einden is. De oorlogen hebben de voortgaande ontwikkeling en beschaving van het menschelijk geslacht voornamelijk uitgewerkt; (wel te verstaan, door de gevolgen, die daaruit ontstaan, maar door de strijdvoerende partijen even min bedoeld zijn, als het nut der Kruistogten door de Kruisvaarders.) Wat is ontwikkeling, beschaving, verlichting en verbetering van het menschdom, en derzelver onderling verband? - Deze Proeve bepaalt zich tot de hoofdgebeurtenissen der geschiedenis van het oude Europa, van den tijd der Grieken af. 1. De Trojaansche oorlog, een oorlog wegens vrouwenroof. Deze had voor Griekenland ten gevolge eene naauwere vereeniging der Grieksche stammen, eene aanmerkelijke ontwikkeling der begrippen over regeringsvorm, vrijheid en burgerregten, en de verspreiding van Grieksche volkplantingen, welker nut vooral in Klein-Azië blijkbaar was, waar homerus zong en de eerste Wijsgeeren ontstonden. (Het speet ons, hier, bl. 33, eenen ongepasten uitval tegen de Koloniën der Maatschappij van Weldadigheid te vinden: het menschenwerk zij ook dáár onvolmaakt; maar men zie het goede en nuttige, in de gegevene omstandigheden, toch niet voorbij! De jongste tijden hebben ook geleerd, dat er uit de landverhuizingen, indien zij zonder bepaald doel en geregelde orde geschieden, ook al niet veel heil te verkrijgen is.) - 2. De Perzische oorlog, een oorlog uit zucht naar onafhankelijkheid, uit vrijheids- en vaderlandsliefde. Hieruit werden ook weder volkplantingen geboren. Vooral gaven deze gebeurtenissen eenen schok aan het inwendige leven, en bragten den geest tot de grootste schrede op de baan der beschaving,

[p. 474]

vóór de verkondiging van het Christendom. Zigtbaar was dit in de groote vorderingen der beeldende Kunsten; der Poëzij, bijzonder in het Treurspel; der Historiebeschrijving, door herodotus en thucydides; eindelijk der Wijsbegeerte, voor welke de oorlog met zijne gevolgen te Athene den zetel vestigde, haar gebied uitbreidde, en, naar het schijnt, plato voor haar won, namelijk doordat de toestand van Athene, in de laatste jaren van den Peloponnesischen oorlog, den tijd zijner jeugd, hem van bemoeijing met het staatsbestuur af-, en geheel tot de wijsbegeerte trok. (Dit laatste komt Rec. een weinig ver gezocht voor: de opgegevene reden moge hiertoe zijdelings medegewerkt hebben; maar om hem voor de wijsbegeerte te winnen, hiertoe schijnt de invloed van zijnen Leermeester socrates veel meer in aanmerking te komen.) - 3. De oorlogen van philippus en alexander van Macedonië, oorlogen van verovering, welker invloed op de beschaving deze algemeene slotsom oplevert, welke wij met des Schrijvers eigene woorden (bl. 82) zullen opgeven: ‘De val der Grieksche Staten, in verband met alexander's veroveringen, werd de oorzaak van de verbreiding der Grieksche letteren en wetenschap; en te gelijk van de aanvankelijke ineensmelting van Westersche en Oostersche geleerdheid: tevens in verband met die stemming van gemoederen, deden de gebeurtenissen eene eeuwe van geleerdheid en wetenschap op het tijdperk der scheppende kracht volgen; en voerden eindelijk die uitbreidingen aan voor wetenschap en wijsbegeerte, die alleen de eigenaardige voortbrengsels van zulke omstandigheden konden zijn.’ Dit een en ander wordt in bijzonderheden, ten aanzien der verschillende wetenschappen, aangetoond, en vooral over de wijsbegeerte, bijzonder over aristoteles, epicurus en zeno, vrij breedvoerig uitgeweid. - 4. De oorlogen der Romeinen, oorlogen van wereldbeheersching. (Met de grootheid dier oude werelddwingers zou Rec. juist zoo hoog niet loopen, als de Schrijver hier en daar schijnt

[p. 475]

te doen: het goede in hen en hunne voortreffelijke Mannen willen wij niet miskennen; maar die toomelooze zucht, om hun gebied per fas et nefas uit te breiden, te allen tijde zoo karakteristiek in Rome en deszelfs aanhang, kan, in ons oog, door geene andere goede hoedanigheden vergoelijkt worden.) De gevolgen waren de meerdere onderlinge verbindtenis van op zichzelve bestaan hebbende volken, de beschaving van derzelver woeste zeden, de verwerking en verspreiding van de voordeelen, die vroegere tijdperken hadden aangebragt. - Veel was er dus door dit alles voor de menschelijke beschaving en volmaking verrigt; maar oneindig veel bleef er nog over, gelijk de Schrijver uit den geest der schriften van cicero, met opzigt tot de begrippen van God en eeuwigheid, de menschheid en derzelver omvang, regten en pligten, en uit den werkelijken toestand der maatschappij onder de Romeinen treffend aanwijst, en hierbij ter zijde eenen blik werpt op de veel grootere voorregten en algemeenere verspreiding, die het Christendom heeft te weeg gebragt. - Loffelijk is bijzonder des Schrijvers doel met deze Proeve geweest, (gelijk hij zich uitdrukt, bl. 155) ‘bij het flikkerende licht van de fakkel der Geschiedenis, aan deze zijde Gods weg met het menschdom na te sporen’; en hierop ziet men hem gedurig met welgevallen terugkomen.

Over het geheel heeft Rec. deze welgeschrevene Proeve met veel genoegen gelezen. De stijl heeft hier en daar iets minder vloeijends en gemakkelijks; iets in sommige woorden en spreekwijzen, dat eene meerdere gelijkvormigheid met den schrijftrant van sommige Duitschers te kennen geeft, dan misschien door de zuiverheid van Nederlandsche taal en stijl geduld wordt. Moge de Schrijver zich ook in deze volmaken, en alzoo onze vaderlandsche Letterkunde met nog meer vruchten van zijnen nadenkenden en met godsdienstig gevoel bezielden geest verrijken!