Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1834

Brieven aan mijnen Vriend *****, over het al of niet wenschelijke en waarschijnlijke van eene scheuring in de Nederlandsche Hervormde Kerk. Te Leeuwarden, bij J.W. Brouwer. 1834. In gr. 8vo. 141 Bl. f 1-25.

Indien Rec. zijn gevoelen zeggen moest over het al of niet wenschelijke van vele geschriften over de tegenwoordige woelingen in het Nederlandsche Hervormde Kerkgenootschap, dan zou hij voor het laatste stemmen; want hij kan er geen nuttigheid in zien, dat men die geschillen nog al meer in omloop brengt, en het denkbeeld van mogelijke scheuring opwekt: hij zou dus ook tot het

[p. 460]

schrijven van dit werkje, hoe veel goeds er ook in zij, niet geraden hebben. Dat de steller van deze Brieven zijnen naam verbergt, hiertegen heeft hij niets in te brengen; maar hij geeft in bedenking, of het dan wel goed is, gelijk hier onder het Voorberigt geschiedt, naam en woonplaats door enkele letters aan te duiden; want men wil uit die letters en puntjes al ligt iets spellen, en raadt en gist dikwijls nog geheel mis: doch Rec. wil zich hiervan onthouden, en des Schrijvers incognito eerbiedigen.

In vier brieven wordt het op den titel gemelde, het laatstgenoemde het eerst, behandeld, veel goeds met gematigdheid en bezadigdheid hierover gezegd, en worden beide punten, naar ons inzien te regt, ontkennend beantwoord; maar van omslagtigheid en herhaling is het geheel niet vrij te pleiten, en de correctie van taal- en drukfouten (om dit tusschenbeiden te zeggen) had naauwkeuriger mogen zijn.

In den eersten brief tracht de Schrijver de onwaarschijnlijkheid van eene scheuring te bewijzen, waarmede Rec. zich over 't geheel wel kan vereenigen, ofschoon tevens meenende, dat er op zulke argumenten a priori ook hier weinig te rekenen is, daar de wisseling van gebeurtenissen en omstandigheden zoo ligt eene streep door de menschelijke rekening haalt; maar het moge ten minste dienen, om beangste zielen eenigzins gerust te stellen.

In den tweeden brief poogt de Schrijver het niet wenschelijke eener scheuring voor beide partijen aan te wijzen. Veel goeds is er ook wel hier aangevoerd; maar over het nadeelige voor de zich afscheurende partij had meer kunnen gezegd worden, en de schade, die de overblijvenden door derzelver uitgang, naar des Schrijvers meening, zouden lijden, is, naar Rec^s. oordeel, te hoog aangeslagen. De gebreken, die hier der verlicht denkende partije te last gelegd worden, mogen hier en daar in verschillende maat en trap bestaan, maar algemeen zijn zij zeker niet, en wij kunnen dus zulke beschuldigingen, als hier gevonden worden, niet onbepaald toestemmen. Het goede, dat er in de andere partij is, hun ernstige zin, en wat men meer fraais daarover zeggen mag, ont-

[p. 461]

breekt ook waarlijk bij de andere niet: wij gelooven dus niet, dat wij bij het wijken van haren geest, zoo als die over het geheel is, iets missen zouden; en wij vreezen in geenen deele, dat bij haren mogelijken uitgang, dien wij echter om andere redenen niet wenschen, de goede en echt Christelijke geest er onder lijden zou. Zelfs meenen wij niet, dat zij den naam van de gevoelig-godsdienstige, welken de Schrijver haar meermaals geeft, bij uitsluiting dragen moet; want aan waar godsdienstig gevoel ontbreekt het, God zij dank! ook buiten haar geenszins; en over haar stichten van kwaad, over haar verhinderen van veel goeds, het zij dat ze zich al of niet afscheure, had de Schrijver vrij wat meer kunnen zeggen. In zijn Voorberigt zegt hij, de zaak meer geschiedkundig dan leerstellig te willen behandelen; maar dan zouden er ligt nog wel andere bronnen op te sporen zijn van het ontstaan dier woelende partij, dan een verhoogd godsdienstig gevoel, dat sommigen wel kan opwekken om er zich bij te voegen, maar dat wij vreezen bij anderen en voornamen geen hoofdoorzaak te zijn.

De derde brief moet hoofdzakelijk strekken, om de noodzakelijkheid te betoogen, dat de verlichte partij, vrijmoedig en kloekmoedig, zonder schikken en plooijen, voor hare begrippen uitkome: en hierover wordt het een en ander gezegd, waarmede Rec. zeer wel kan instemmen; maar indien het met meer orde, zamenhang en beknoptheid geschied ware, zou het er niet te minder om zijn: doch het is zoo vol uitweiding, omslag en herhaling, dat de Schrijver zelf op het einde zegt (bl. 104): ‘Ik doorzie het, mijn Vriend! gij zult u bezwaarlijk den zamenhang in mijne redeneringen kunnen voorstellen.’ Maar is het niet een vereischte van een' goed' Schrijver, zoo veel mogelijk te zorgen, dat zijn lezer tot een goed volgen en omvatten van de schakel der voorgedragene gedachten in staat zij? - Rec. zou hier ook gaarne, indien er toch over geschreven wordt, eene vermaning bijgevoegd wenschen, om niet overal en ten allen tijde over die heerschende twisten te spreken en

[p. 462]

te prediken: met een opregt en onbeschroomd uitkomen, waar het pas geeft, kan een bescheiden zwijgen, waar het niet te pas komt, zeer wel bestaan. Er zijn, hiervan is hij door ondervinding verzekerd, honderden Gemeenten, die men van bestaande Godsdienstverschillen veilig onkundig laten kan, en bij welke men voor het overige zijnen pligt zoo getrouw en zoo nuttig doen kan, alsof zij niet bestonden; en zelfs dáár, waar men het niet geheel ongemerkt kan laten voorbijgaan, behoeft men het niet altijd en bij alles op te halen, maar de verstandige zal ook dáár zijnen tijd van spreken en van zwijgen zoeken in acht te nemen.

In den vierden brief, eindelijk, moet ‘de naar des Schrijvers gedachten mogelijke weg aangewezen worden, langs welken de aan hare denkbeelden vasthoudende partijen in onze Kerk vrede en vereeniging erlangen kunnen.’ Hier vinden wij eerst alweder eene lange uitweiding over den ongodsdienstigen geest in ons Vaderland en dergelijke, waarmede wij het ook weder niet zoo onbepaald zouden eens zijn. Verder wordt, als middel tot vereeniging, ‘aan de verlichte partij aangeraden, in al haar spreken en doen eenen wezenlijken warmen en ongehuichelden Christelijken Godsdienstzin aan den dag te leggen, en vooral hatelijkheid en afkeerigheid te matigen;’ en verder, bij nogmalig terugkomen op den verspreiden ongodsdienstigen geest, opgemerkt, dat toch ook door de gebeurtenissen des tijds de godsdienstige zin hier en elders is begonnen te herleven. Wat nu de andere partij hiertoe doen moet, wordt hier met geen woord gezegd: integendeel, zij komt veeleer van eene gunstige zijde voor, als de gene, bij welke de godsdienstige zin, om ‘met ernst aan den God der vaderen te denken,’ (gelijk de Schrijver zich met eene dikwijls gebruikte, maar in ons oog ongepaste Israëlitische spreekwijze uitdrukt) het eerst ontwaakt is. Bij al het goede, dat de Schrijver zegt, weten wij dus dikwijls niet, hoe wij het met hem hebben: althans de voorstelling zijner denkbeelden is ons niet duidelijk,

[p. 463]

en schijnt ons niet zelden van het hoofdonderwerp af te dwalen; ja, hoe meer wij met hem naar het einde spoeden, hoe minder duidelijk het ons wordt. Nadat wij gedacht hadden, dat hij op zijne wijze het middel reeds opgegeven had, om tot rust en vrede te geraken, zegt hij daar nog eens (bl. 139): ‘Maar hoe moeten zich nu de verschillende partijen, te midden der nu nog dreigende stormen, gedragen?’ en nu noemt hij vele dingen op, waarover hij zou kunnen en mogen spreken; maar hij eindigt met te zeggen (bl. 140): ‘Zoodra echter een godsdienstige zin, de geest van Jezus, de harten des menschdoms meer vervult en bestuurt, zal deze geest ons van zelve op den goeden weg leiden. Zoo lang die geest zich nog niet bij iemand vestigde, is alle voorstelling en ontwikkeling van dergelijke punten of onnut of ergerlijk. En in de hoop, dat de geest Gods meer en meer de leden onzer Kerke op den goeden weg rigten zal, zwijg ik van alles, wat door menschelijk vernuft uitgedacht, of aangeprezen, en tot verbroedering leidende, kan geboden worden. Daarom over dat alles, ten minste voor het tegenwoordige, geen woord; immers hier geldt ook de vermaning, door Jezus in anderen zin aan zijne vrienden voorgehouden: Zoekt eerst het Koningrijk Gods en deszelfs geregtigheid, en alle andere dingen zullen u worden toegeworpen. (Matth. VI:33.)’ Ja! zeggen wij, dit is nu wel gemakkelijk, om er zich af te maken; maar die Goddelijke geest of godsdienstige zin wordt toch door middelen opgewekt; tot het bovenal zoeken en vinden van dat Koningrijk Gods en zijne geregtigheid worden middelen vereischt; en wie nu die middelen weet aan te wijzen, die doet niet wél met dezelve terug te houden. Hierop volgt des Schrijvers ‘woord ten slotte,’ nederkomende op de opmerking, dat het Godsbestuur ook vroeger uit verkeerde begrippen voor Nederland het goede voortbragt, en op den wensch, dat dit nu ook alzoo zijn moge.

[p. 464]

In korte woorden onze gedachten over dit werkje zeggende, doen wij hulde aan 's mans goede meening, en erkennen gaarne, dat hij hier en daar ware en behartigenswaardige dingen gezegd heeft; maar de geheele zaak in haren ganschen omvang te omvatten, en duidelijk zonder omslag voor den Lezer open te leggen, dit schijnt hem niet allezins gelukt te zijn; en al te groote toegeeflijkheid jegens de tot scheuring geneigde partij schijnt hem ook hierin de handen gebonden te hebben.