Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1834

Licht en Duisternis. Een tweetal Verhalen, uit den aan-

[p. 355]

vang en het einde der zestiende Eeuw. Door Jan Floris van Tetterode. Te Amsterdam, bij G.J.A. Beijerinck. 1833. In gr. 8vo. VIII en 312 bl. f 3-40.

Zoo wel de vinding, als de stijl, en inzonderheid de heilzame strekking, hebben ons, in deze Verhalen van den zich noemenden van tetterode, in het algemeen zeer bevallen. Uit een aesthetisch oogpunt het hier voorhanden zijnde beschouwende, zouden wij aan het tweede Verhaal (Johanna, of het Heksenproces, een tafereel uit het jaar 1521) de voorkeur geven boven het eerste: Graaf Renneberg, of Groningen verraden.

In dat eerste Verhaal schijnt ons hier en daar tegen de waarschijnlijkheid gezondigd te zijn bij de schildering der karakters en de mededeeling der bepeinzingen en gesprekken van de voornaamste personen. Schoon er, vooral in Groningen, te dien tijde meer verdraagzaamheid heerschte, dan men wel doorgaans denkt, getuige dit b.v. de Geschiedenis der Broederenkerk te Groningen, door Prof. hofstede de groot, vergeleken met westendorp's Bijzonderheden uit de Geschiedenis der Hervorming in de Provincie Groningen; zoo wordt die verdraagzaamheid hier toch breeder uitgemeten, dan zij, naar de toen nog algemeene begrippen, zich uitstrekken konde, ja zelfs dan zij nog tot heden zich heeft kunnen ontwikkelen. Wij vinden hier b.v. eenen Jood, die het zijner dochter niet ten kwade zou duiden, al omhelsde zij het Christendom; maar zoo iets zou in de karakterschildering van eenen Jood, zelfs uit den tegenwoordigen tijd, weinig voegen. De bedenkingen der Jodin Mirjam, uit het Oude Verbond ontleend, zonder beroep op overlevering en Talmud, zonder beroep zelfs op de Joodsche stelling, dat de Messias, volgens Ezechiël 40 en vervolgens, eerst komen moet, als de derde tempel gebouwd wordt of is, en zonder aanmerking, dat Jezus, gelijk sommige Israëliten ten onregte beweren, vroeger geleefd hebbe, dan onze Evangeliën melden, kortom zonder eenigen zweem van echt Judaïsmus: deze bedenkingen zijn geenszins de tegenwerpingen eener welonderwezene Jodin (hetgeen al weder eene zeldzaamheid is). Geen wonder derhalve, dat die Jodin zoo gemakkelijk overtuigd wordt. Wat de verdraagzaamheid betreft, die vele Roomschgezinden jegens de Her-

[p. 356]

vormden hier uitoefenen, daarin kunnen wij berusten, omdat die Roomschgezinden, schoon nog in vele punten aan de leer hunner Kerk gehecht, in grondbeginsel reeds hadden opgehouden Roomsch te zijn. De verdraagzaamheid van vele Hervormden, en hun gematigd oordeel over andersdenkenden, laat zich, ja, verdedigen; maar niet zóó, of vooral op het punt van zalig worden, hetgeen iets anders is, dan de louter burgerlijke verdraagzaamheid, denken zij ons te ruim, dan dat wij dit met den geest diens tijds, ook bij de meest verlichten, zouden kunnen vereffenen. Intusschen erkennen wij, dat het moeijelijk is, het voor en tegen, omtrent het bestaan dier onbekrompenheid van geloofsbegrippen, en de grenzen der godsdienstige verdraagzaamheid bij de gematigdsten uit dien tijd, met juistheid te bepalen. Vreemd klonk het ons ook, dat Anna (bl. 43) het bij sommige Christenen als eene gewoonte voorstelt, de Christelijke Zedeleer van de Geschiedenis des Christendoms af te scheiden. Sedert eenige jaren is zulks in Duitschland bij velen het geval; maar in de 16^de eeuw? Neen! toen kende men die afscheiding van leer en geschiedenis niet, en, in plaats van tot dat neologisch uiterste te vervallen, hechtte men veeleer te sterk aan de Dogmatiek.

Bij den aanvang onzer beoordeeling betuigden wij, dat het tweede Verhaal ons meer behaagde; maar ook dáár schijnt ons die Duitsche Kolonel te Schoonhoven wat al te nieuwerwetsch en op de manier van kotzebue geteekend. Evenwel mogen wij gaarne lijden, dat anderen er anders over denken, en over 't geheel gevalt ons het werk gelijk het is, vooral om de nuttige strekking. Wij wenschen het dus in veler handen, en hopen, dat de geëerde Schrijver ons de gemaakte aanmerkingen ten goede zal houden.