Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1834

Beknopte Geschiedenis der Nederlandsche Taal; door A. Ypey, Lid van het Koninklijk-Nederlandsche Instituut, enz. IIde Deel, Bijvoegsels en Aanmerkingen behelzende. Te Groningen, bij J. Oomkens. 1832. In gr. 8vo. VIII en 477 bl. f 4-80.

Twintig jaren zijn er verloopen, sedert de geleerde ypey zijne Beknopte Geschiedenis der Nederlandsche Taal in het licht gaf, welk werk door alle ware liefhebbers onzer schoone moedertaal met dankbaarheid ontvangen werd, en sedert altijd als klassiek beschouwd is. Van tijd tot tijd, wanneer zich bij verder nadenken iets opdeed, 't welk tot volmaking van den vroegeren ar-

[p. 341]

beid dienstbaar was, teekende de Schrijver dit aan; en hieruit ontstond dit tweede deel, Bijvoegsels en Aanmerkingen behelzende, welke de Schrijver te regt begreep, niet te mogen achterhouden. Ligtelijk toch kan men nagaan, van welke hooge waarde de lang doordachte nalezingen van eenen Schrijver op zijn eigen werk zijn moeten, en welk eene aanwinst het resultaat van een twintigjarig nadenken over een reeds voortreffelijk geschrift voor de Taalgeleerdheid aanbiedt.

Uit den aard der zaak is een boekdeel, 't welk geheel uit Aanteekeningen bestaat, voor geen geregeld verslag vatbaar. Wij zullen dus slechts in het algemeen opmerken, dat veel van hetgeen in de Beknopte Geschiedenis óf niet, óf te kort behandeld, óf ook minder juist gesteld was, hier wordt aangevuld, nader ontwikkeld, of verbeterd. Dit geeft den Schrijver gelegenheid tot allerbelangrijkste uitstappen in het gebied der Taalkunde; als b.v. bl. 19-22, over de Sclavonische talen, vooral over het Wendisch. Bl. 22-24, over de overeenkomst tusschen het Hongaarsch en Laplandsch. Bl. 26-29, over de verbazende overeenkomst tusschen het Perzisch en Duitsch. Bl. 42 en volg., over de gemeenschap van het Latijn met het Grieksch, (waarbij eenige fraaije aanmerkingen over de namen van de dagen der week in het Latijn, geheel verschillende van de Grieksche, maar geheel overeenkomende met de Keltische namen daarvan.) Bl. 63 en volg., een geschiedkundig overzigt der Etymologische studie. Bl. 98-103, over de Letterkundige Geschiedenis der oude Gothische overzetting des N.V. door ulphilas. Bl. 106-136, over de grenzen van Friesland (Frisia) in de Middeleeuwen. Bl. 152-220, over den oorsprong der Engelsche taal. Bl. 220-241, over de Salische Wetten. Bl. 286-306, over het taaldialect van ottfrid en over de Harmonia Euangelica aan tatianus toegeschreven. Bl. 307 en volg., over notker's Paraphrasis Psalterii. Bl. 341-349, over de Keur, door Koning willem den II in 1254 aan Middelburg gegeven. (De Schrijver toont aan, dat er geene gronden aanwezig zijn, om het er voor te hou-

[p. 342]

den, dat deze Keur oorspronkelijk in het Latijn zoude zijn opgesteld, en bewijst, dat de Hollandsche tekst zeer wel de oorspronkelijke zijn kan.) Bl. 368-375, over den Roman Walewein. Bl. 428-432, over den Teuthonista. Bl. 438-445, over den stijl van hooft. Bl. 456-466, over gysbert japix, enz.

Men ziet uit deze zeer onvolledige opgave, welke hoogst belangrijke onderwerpen in dit boekdeel toegelicht worden. Zoo veel leerzaams ontvangende, maken wij ons misschien aan ondankbaarheid schuldig met te vragen, of niet het Nibelungen-lied ook voor onzen Taaltak van genoegzaam belang was, om er eenige melding van te mogen verwachten; en of ook b.v. scheltema's uitgave van Reintje de Vos niet, al ware het kortelijk, had mogen gedacht zijn? Ons althans zouden eenige bladzijden hierover welkom geweest zijn, en juist hier misten wij die ongaarne.

Wij nemen de vrijheid, om, ten aanzien van een paar plaatsen in dit werk, met bescheidenheid, het volgende in het midden te brengen.

Op bl. 75 belooft de Schrijver de verwantschap te zullen aantoonen van ons Nederduitsch sneeuw met het Latijnsche nix, ons brijzelen met het Latijnsche frangere, en ons dulden met het Latijnsche ferre. Wat de twee eerste woorden betreft, de Schrijver bewijst dit dan ook volkomen. Maar wat dulden betreft, brengt hij het niet verder dan tot tolerare en tuli. Dit tuli nu is wel in gebruik als perfectum van fero, maar is toch eigenlijk niet het perfectum van fero, maar van het in onbruik geraakte tulo. Tusschen dulden en ferre bestaat er dan ook, naar het ons voorkomt, geene andere overeenkomst dan van beteekenis; maar dit is iets geheel anders dan eene Etymologische verwantschap.

Bl. 101. duizend of zelfs elf eeuwen. Eene schrijf- of drukfout voor duizend jaren of elf eeuwen.

Op bl. 173 trekt de Schrijver het verhaal van stoke omtrent hetgeen willebrord te Westkappelle overkwam in twijfel, en voegt daar onder anderen, op het

[p. 343]

voetspoor van huydecoper, bij, dat men daarvan niets vindt in het Leven van dezen eersten Aartsbisschop, door alcuïnus beschreven en door mabillon verkort. - Recensent vermeent, dat huydecoper zich hier wat te stellig uitgedrukt hebbe. Het is mogelijk, dat hiervan niets voorkomt in het uittreksel van mabillon; maar in het werk zelf, gelijk het door surius is uitgegeven, komt een verhaal voor, 't welk hoofdzakelijk met dat van stoke overeenkomt. Eyndius heeft deze plaats medegedeeld in zijn Chronicon Zelandiae, p. 135.

Op bl. 220-222 schijnt de Schrijver tot het gevoelen te hellen, dat het Landschap Overijssel de eigenlijke zitplaats der Saliërs geweest zij, en dat zij zelfs naar den IJssel, ook Sale geheeten, Salii of Saliërs genoemd zijn. - Dit laatste zouden wij betwijfelen. De Salische Franken schijnen ons dezen naam verkregen te hebben naar de Rivier de Sale, in dat gedeelte van Duitschland, 't welk nog heden Frankenland heet, alwaar men eene plaats vindt, Salagheve genaamd, welke juist in het oudste gedeelte van de Voorrede der Salische Wetten wordt opgenoemd, gelijk breeder wordt aangetoond door leibnitz de Origine Francorum, achter de Leges Salicae van eccard, p. 257 en 258. Deze afleiding vinden wij al zeer natuurlijk en bevredigend, om den zamenloop van meer dan één' plaatselijken naam met eene aanhaling in de Wetten der Salische Franken zelve.

Dan, wij mogen op deze wijze niet voortgaan. De uitmuntende Schrijver ontvange onzen dank, als beminnaars onzer Moedertaal, voor deze rijke bijdrage tot de juistere kennis daarvan!