Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1834

Zriny, of de Dood voor Vrijheid en Vaderland; groot Heroïsch Treurspel in vijf Bedrijven; door G.A.C.W. Marquis de Thouars, Luitenant der 10de Afdeeling Infanterie. Te Gorinchem, bij J. Noorduyn. 1833. In gr. 8vo. XXIV en 180 bl. f 2-60.

Oorspronkelijk, hoewel het op den titel verzwegen is, is dit stuk door den beroemden körner gedicht; maar de Marquis de thouars levert er eene vrije navolging van. Hij zelf betuigt, in zijne Voorrede, van zijn voorbeeld te zijn afgeweken, zoo dikwerf hij dit dienstig achtte. Schoon dus de eer der vinding van het stuk aan körner toekomt, heeft onze landgenoot de verantwoording voor geheel het

[p. 211]

Treurspel, gelijk het in Nederlandsch gewaad door hem wordt aangeboden, op zich genomen, en wij mogen het even als een oorspronkelijk en voor ons tooneel bewerkt stuk beoordeelen. Dit zullen wij dan ook doen, zonder op het Duitsche van körner te letten.

In den stijl, zoo van de Opdragt aan den Koning van Pruissen, als in het vers aan de Nederlandsche Dichters en in het Treurspel zelve, hindert ons wederom, vooral in datgene, wat bij thouars geheel oorspronkelijk is, het overladene en brommende van vele uitdrukkingen, en de dikwijls gekunstelde, ja niet zelden onze taal verkrachtende woordkoppeling, waarin zijn Ed., in spijt der algemeene afkeuring, een bijzonder behagen blijft vinden. Bilderdijk was, wij erkennen het, wel eens hard en gekunsteld in zijn aaneenklinken van woorden, maar zondigde daarin niet tegen de grondbeginselen van ons taalstelsel, noch tegen den gezonden zin der woorden; doch thouars is in dat opzigt nog ongelukkiger navolger van den onnavolgbaren bilderdijk, dan zijn kunstgenoot van der hoop. Baldrend noodstormuur, dorverschonkeld lauwergroen, ontheistrend noodstormwoên, dichttooneelkunstspoor, zangrigvol gemoed, vaangeslap, krakend vuurgloedbruischen, nokkend hart, rinklende armen, enz. enz.; verder in het stuk zelve, bl. 7: De Donauvest, die waggelt op haar naven, en de vuurgloedstroom, die haar ingewand zal doordraven: deze en al dergelijke gekunstelde en onnatuurlijke uitdrukkingen, te veel om hier op te noemen, beantwoorden niet aan de schoone belofte, bl. XII:

'k Zong, Bardenschaar! door rein gevoel gedreven,

Op eigen wijze en kunsteloozen toon,

De zegepraal van een krijgshaftig leven,

Der reine liefde omhoog beschoren loon.

Daar de Dichter zegt geene behoorlijke zorg voor herziening der drukproeven te hebben kunnen dragen, zullen wij op geene drukfouten hechten, schoon er vele zijn, die den zamenhang duister maken, en wij blass, voor bleek, en andere klinkklare Germanen, daaronder bezwaarlijk kunnen rangschikken. Maar Hongaar, op bl. 91, is geene drukfeil, Dergelijke fouten in de klankmaat, als een ,

[p. 212]

tevens Christen, zijn stuitend. Zoo biedt hij u Kroatie als erflijk Koningrijk, bl. 113, dat men lezen moet Kroaatsje als erflijk Koningrijk, om in de maat te blijven, is niet veel beter. De taal van bilacky, in het 4de tooneel, 3de bedrijf, gelijk die door thouars bij zijne navolging gewijzigd is, schijnt ons snorkend en honend, meer die van een' dolleman, dan van een' beraden krijgsheld; gelijk eene zekere krachttaal, waaraan echter de eigenlijke en ware kracht ontbreekt, meest overal het stuk ontsiert, op welks inhoud en gang, in betrekking tot de vertooning op onze schouwburgen en de vorming van den smaak des publieks, bovendien niet weinige aanmerkingen te maken zijn. Vooreerst is het stuk bijna de helft te lang. Ten tweede zijn de alleenspraken (gelijk in vele Tooneelstukken) te gerekt, b.v. die van soliman, bl. 5 tot 7 ingesloten, 56 regels; 40 regels zou reeds te lang zijn, vooral daar geheel de alleenspraak in een ijdel snoeven en dreigen bestaat, wel eenigzins in harmonie met het hier aan soliman toegekende karakter, maar dat echter kort en krachtig in een 32 tal regels had kunnen zijn bijeengetrokken. Om nu niet in alle bijzonderheden te treden, voegen wij hier nog bij, dat het voor den lezer niet hinderlijk is, zoo het eene bedrijf in deze en het andere in gene plaats speelt; maar dat de gedurige tooneelveranderingen in hetzelfde bedrijf een Treurspel bij de vertooning het voorkomen geven van een Tooverstuk. Beter ware het mogelijk, zich over het getal der bedrijven niet te bekommeren: want waarom zou men alleen dien tooneelregel in acht nemen, wanneer men al de overige stoutmoedig overtreedt? Dat intusschen de ware kunst bij zulke nieuwigheden niet winnen zal, behoeft geen betoog. Doch niet alleen de gedurige tooneelveranderingen, maar ook het slot van het stuk, het 9de tooneel van het 5de bedrijf, maakt er eene soort van Tooverspel van. Dáár wordt in 't geheel niet gesproken; maar het tooneel, dat er was, verandert in een gedeelte van het oude brandende slot, en nu ziet men vechten, moorden, zriny en juranitsch sneuvelen, eva den kruidtoren in den brand steken; men hoort te voren trompettengeschal, trommelgeraas, paukengebrom, veldgeschreeuw, geschutgebulder, en nu eindelijk een' vreeselijken knal, waarbij alles in de lucht vliegt of in elkander stort. - Neen! zulk een rumoer is vreemd aan den geest der echte Tragédie; zulk eene verwarring en

[p. 213]

zoo veel gewoel moge kinderen doen gapen van verbazing, en den onkundigen, smakeloozen hoop doen uitroepen: Dat is mooi! Kijk eens! of, bij mislukking van die tours de force: Wel, dit en dat! die Hongaren vallen als kloenen! Die valbrug gaat niet goed neêr. Eva slingert hare fakkel te vroeg. Dat slot stort te langzaam in, enz. Maar, het zij alles met de machinerie enz. gelukke of niet, det ragische hartstogten van vrees en medelijden moeten door andere drijfveren worden gewekt en onderhouden. Schoon wij dus den Marquis de thouars alle verdiensten bij de overbrenging geenszins ontzeggen, en ook hier zijn dichttalent niet miskennen, ja gaarne toestemmen, dat er een aantal stoute en fiksche trekken en fraaije plaatsen in voorkomen, verklaren wij ruiterlijk, dat het stuk ons over het geheel niet bevalt, en ons inzonderheid voor ons Tooneel ongeschikt schijnt.