Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1834

De Poolsche Broeders. Historisch-Romantische Tafereelen uit den laatsten Poolschen Oorlog. Te Leyden, bij C.C. van der Hoek. 1832. In gr. 8vo. XIV en 223 bl. f 2-40.
Galama, of de Bevrijding van Vriesland; geschiedkundige Roman, door J.E. Schut. Te Amsterdam, bij J.C. van Kesteren. 1833. In gr. 8vo. IV en 308 bl. f 2-90.

Men begint, in ons vaderland, meer en meer werk van den geschiedkundigen Roman te maken, en in deszelfs bearbeiding gelukkiger te slagen. Om die reden verdient dat vak onzer Letterkunde eenige meerdere opmerkzaamheid, en billijk mag men vragen: moet men zich over die Romantische beoefening der Geschiedenis verheugen? behoort dezelve te worden aangemoedigd, ja, dan neen? - Dat de geschiedkundige Roman, wanneer dezelve, zonder eenige keuze of beperking, waarheid en verdichting ondereenmengt, weinig lof

[p. 98]

verdient, en een geheel verzonnen verhaal er verre boven te verkiezen is, dit valt, naar ons inzien, niet te betwijfelen; maar zeker mag men gunstiger oordeelen over zoodanige werken, die alle publieke gebeurtenissen onvervalscht mededeelen, en alleen eene liefdegeschiedenis van dezen of genen held, of van eenig verdicht persoon, tot vorming van het romantische weefsel, invlechten. Doch ook dán kan die soort van litteratuur niet ruimschoots worden aanbevolen: want juist door de vermenging van zoo veel waarheid onder eenen verzierden of aanmerkelijk opgesierden minnehandel leert de lezer zich veelal, zoo het een waarlijk bestaan hebbend persoon geldt, geheel verkeerde of althans ongegronde denkbeelden van het karakter des helds en de drijfveren zijner daden maken; of is de persoon een verdicht wezen, dan wordt alligt, bij de moeijelijkheid der vaneenscheiding van denkbeelden, die eenmaal als een zamenhangend geheel in het geheugen zijn opgenomen, aan zulk een denkbeeldig wezen een invloed op den gang der gebeurtenissen toegeschreven, waarvoor geen de minste grond in de Geschiedenis te vinden is. Over het geheel wordt men dikwerf genoodzaakt, het meeste belang te stellen in menschen, die, al hebben zij werkelijk bestaan, in de Geschiedenis wel niet op den voorgrond zouden zijn geplaatst geworden. Over die vlijtiger beoefening van den geschiedkundigen Roman kunnen wij ons daarom slechts ten halve verheugen. Hoe voortreffelijk zoodanige voortbrengselen in hunne soort zijn, blijven zij toch altijd een middelding tusschen waarheid en verdichting, met welks beoefening men niet te behoedzaam kan wezen. Hoe beter intusschen dergelijke opstellen in hunne soort zijn, des te liever nemen wij dezelve in handen, en het doet ons wezenlijk genoegen, de beide hier aangekondigde werken met lof te mogen vermelden.

Zeer veel onpartijdigheid en staatkundige waarheid wordt er in de Poolsche Broeders gevonden. De schildering van karakters en zeden schijnt ons eigenaardig. De stijl is in het algemeen zuiver en onderhoudend. Op bl. 32 (wij teekenen dit aan ten gevalle der lezers) verandere men, regel 6 van ond., Alexander in Stanislaus. Die schrijffout bragt ons, bij de lezing, een oogenblik in de war; doch uit den zamenhang bemerkten wij de feil.

Nog boeijender, levendiger en ingewikkelder, terwijl hij tevens voor ons Nederlanders belangrijker is, schijnt ons de

[p. 99]

Galama van den Heer schut; een werk, hetwelk zijne kennis en vinding, zijnen smaak en zijn gevoel gelijkelijk eere doet, en, ook na de verschijning van den bij velen reeds gunstig bekenden Roman van den Heer van lennep, die een later, maar voor den Romanschrijver, wegens de ontstane inwendige verdeeldheden, veel moeijelijker tijdvak gekozen heeft, den Heer schut over de uitgaaf van zijnen arbeid niet behoeft te blozen. Ook schut stelt blijkbaar walter scott zich ten voorbeeld. De geheimzinnige Egbert herinnert ons vele dergelijke personaadjen bij dien beroemden overledene. De monnik Antonio schijnt meer in den smaak van sommige tooneelstukken te zijn geteekend. Zijne redenen doen ons somwijlen aan die van den Groot-Inquisiteur, in het Treurspel Don Carlos van schiller, denken. Met oordeel is echter bij dat navolgen en nabootsen gehandeld, en de zeden van tijden, volken en plaatsen zijn met getrouwheid voorgesteld. Liever, dan op kleinigheden te vitten, willen wij dus, die voor onszelven met zoo veel belangstelling dit werk gelezen en op niets wezenlijks gesluit hebben, dezen Roman als een' der besten in zijne soort vermelden.