Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1833

Ergerlijke vertooningen te Napels.

Leveren de zoogenaamde Campmeetings en Revivals in Noord-Amerika soms tooneelen op, waarover de verstandige Christen zich bedroeft, te Napels hebben bij de godsdienstige zamenkomsten ook allertreurigste verschijnselen plaats. Het is weleens, alsof men eene tooneelvertooning bijwoont. Men vindt daar straatpredikers, welke niet den minsten wezenlijken eerbied voor het heilige schijnen te hebben. Zekere Padre (Pater) rocca, vriend des overleden ferdinands, een voornaam straatredenaar, had weleer zijnen straatkansel juist tegenover een der draagbare theaters opgeslagen, waar pulcinella door lompe aardigheden en geestige zetten in den smaak van het gemeen alle toehoorders aan zich wist te boeijen. De Padre, die dit niet kon verdragen, roept, een christus-beeld in de hand opheffende en aan het volk vertoonende, plotseling uit: Ecco il vero pulcinella, (ziet hier de ware polichinel!) en zijne overwinning was beslist; de gapende menigte verliet zijnen mededinger en luisterde weder naar hem. Hoe onwaardig

[p. 369]

zoodanige kunstgreep zijn moge, deze trek bewijst evenwel zijne kennis van het volkskarakter en zijne bekwaamheid, om in moeijelijke omstandigheden zich te redden.

Te Napels is eene preek dikwerf juist het tegendeel van onze kerkelijke redevoeringen. Bij ons heeft het geheel eene strekking, om op verstand en hart der hoorders te werken. Belangrijkheid van inhoud moet gepaard gaan met zekere deftigheid van stijl, die eenigermate boven de taal van het dagelijksch leven zich verheft, met eene waardige voordragt, met achtbaarheid in houding en gebaren. Te Napels schroomt de prediker niet, alle welvoegelijkheid ter zijde te stellen, zelfs in het belagchelijke te vallen; hij waagt zich tot op de uiterste voorposten van het bijgeloof, spreekt met God en Satan, als met schoolmakkers - kortom, bij ons zoude men hem voor eenen potsemaker houden, die, terwijl hij ernstig ziet, den spot drijft met heilige dingen.

Ik was eens op eenen dag, waarop de Katholijken boete doen en in de kerk rouw bedrijven, zoodanige vergadering binnengetreden. Eene preek over de eeuwige Verdoemenis werd er gehouden. Een mat licht schemerde door de donkere ruimte. Al het volk lag nedergeknield en luisterde aandachtig naar het sermoen, dat reeds eenigen tijd geduurd had. Ik plaatste mij tegen een' kerkpilaar. De priester op den kansel wendde zich toen juist naar een nevens hem staand maria-beeld, en sprak op vrij barschen toon de volgende woorden tot de Moeder Gods: ‘En de neus, waarom moet de neus eeuwige straf lijden? waardoor heeft de neus zich bezondigd?’ Daarop antwoordde hij zelf, in den naam van de aangesprokene Moedermaagd, met eene veranderde, fijne, gillende stem: ‘Hij wordt gestraft voor zoo menigen liefderuiker, waaraan hij wellustig geroken heeft.’ En dus werd, naar de rij af, elk zintuig afzonderlijk veroordeeld en in het eeuwige vuur geworpen. De stem wisselde steeds af. Eene levendige, soms twistende zamenspraak scheen er plaats te hebben. De stem van God den Vader was langzaam, diep, achtbaar, schoon ook zingende, gelijk de alto tot de soprano van de Moeder Gods; Satan sprak prozaïsch, puntig en vernuftig, even als de Buffo in de Opera semi-seria. Welverre van belagchelijk te worden, geleek de verhitte redenaar veeleer eenen krankzinnigen, wiens wilde lach, wiens zonderlinge verbijstering een treurig medelijden of angstige verbazing bij de aanschouwers verwekt. De prediker vroeg

[p. 370]

verder: ‘Is er dan niet één regtvaardige in deze gansche verganering?’ en op zingenden toon werd door den Heer het verschrikkelijk antwoord gegeven: ‘Niet één!’ Alle toehoorders zuchten, weenen, kermen luid, en de Duivel zegepraalt. Nu werpt de prediker zich aan de borst der Heilige Jonkvrouw, en kust en omarmt haar, en roept: ‘Is er geene redding mogelijk - volstrekt geene?’ En de Gezegende zingt gillende: ‘Ik ken de verstokte zielen - ik zie hare ingewanden - de zonden. De wereld is den zondaren liever, dan de hemel,’ enz. Kortom, zij gaf een ontwijkend antwoord, en andermaal zegepraalde Satan, en op nieuw verhief zich het gekerm der boetvaardige menigte. Toen greep de priester plotseling eene brandende kaars, lichtte rond onder het vergaderde volk, en riep: ‘Zoo toon ons de eeuwig verdoemden, zonder de Gemeente af, noem de verstokten, voor welke geene zaligheid is!’ Dat was het verschrikkelijkste oogenblik van algemeene ontsteltenis - eene ware geestbezwering; ieder scheen de vreeselijke uitspraak te verwachten; ieder bedekte zijne oogen voor het vlammend licht. Ouden en jongen kermden. Eene vrouw nevens mij lag in stuiptrekkingen. Nu begon het mij te akelig te worden. Het was mij om het hart, alsof ook mijn naam op de zwarte lijst moest staan. Ik wendde mij om, en zocht ruimer lucht te krijgen; want ik gevoelde mij op eene zonderlinge wijze beklemd. Toen sprak God weder: ‘Zij zijn allen verhard en allen verdoemd.’ Nu kwam er eene algemeene verligting over de benaauwde zielen - geen zucht werd ditmaal gehoord; ieder had slechts voor zich alleen gebeefd. Op die overspanning volgde ontspanning der gemoederen. De redenaar kon niet steeds hooger klimmen. Ook bemerkt men, dat God en de Heilige Jonkvrouw niet altijd eenstemmig zijn. Juist dit is een kunstgreep van den prediker; zoo houdt hij in de voorbede der Moeder nog steeds eenen uitweg open. Men heeft waarlijk den tijd niet, aan de juistheid eener rede te denken, welke de verbeeldingskracht telkens door nieuwe beelden ontstelt. - De priester wierp zich op nieuw weder aan de borst der Moeder Gods, hing snikkende aan haren hals, weende luid, en sprak een vurig gebed uit. Het volk bad luid weenend mede. De Jonkvrouw bleef onbewogen. Toen ging het gebed in het angstgeschrei der vertwijfeling over. De prediker riep: ‘Ik, die dagelijks in uwe heilige dienst voorzie, die alle genoe-

[p. 371]

gens der wereld om de hemelsche kroon opoffer - ben ook ik dan verdoemd?’ Nu volgde weder eene pauze, en zoo ging de zielenmarteling voort, tot dat eindelijk de Gezegende verklaarde: ‘Zij moeten boete doen.’ Thans zou men meenen, dat de geestelijke vertooning een einde had; maar neen - nu grijpt de man op den kansel een' ketting, die, gelijk ik later bemerkte, uit ringen van blik bestaat en geweldig rinkelt. Hij begint zich daarmede onbarmhartig te geeselen. In hetzelfde oogenblik houdt de koster hem drie zaamgebonden brandende kaarsen voor, en de boetende geeselt niet langer, maar strekt de handen uit boven de vlam. Daarbij kermt en jammert hij erbarmelijk over de eeuwige pijnen. De volksmenigte had hem bij deze nabootsing van scaevola wel in den steek kunnen laten; maar hij kende zijn publiek; ieder gilde en schreeuwde: ‘Houd op! houd op!’ Nu volgde weder geeseling, en dan weder vingerbranden, en op nieuw nog eens hetzelfde gehuil, en zoo voort, tot dat eindelijk de Moeder Gods zeide: ‘Het is genoeg voor u; nu moeten zij ook het hunne doen.’ - Zoo eindigde eene preek, welke drie uren geduurd had. Voor het verstand was er niets in. In plaats van juiste begrippen, als steunsels der zedelijkheid, in de zwakke zielen te planten, werden slechts schrikbeelden geschilderd en in allerlei gedaante herhaald. Bezwaarlijk kan men zoo ergerlijke vertooningen beschrijven; dit weinige is echter genoeg, om te doen zien, op welke wijze aldaar voor de kudde wordt gezorgd door de herders.