Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1833

[p. 485]

Laatste Brieven van Jacopo Ortis, door Ugo Foscolo. Uitgegeven door Lorenzo Alderani. Te Leeuwarden, bij H.C. Schetsberg. 1832. In gr. 8vo. XXIX en 370 bl. f 3-60.

Ugo foscolo was van 's vaders zijde uit een oud adellijk Venetiaansch geslacht afkomstig. Zijn vader was Proveditore of Gouverneur van het eiland Zante, en zijne moeder, eene trotsche en zeer Aristokratische Griekin, beviel van hem, in het jaar 1773, aan boord van een fregat, dat aan de republiek Venetië toebehoorde, en wel in de nabijheid van bovengenoemd eiland. Wie den levensloop des Schrijvers verder kennen wil, raadplege de Narigten, die, in plaats eener inleiding, het eigenlijke werk voorafgaan. De Schrijver bevond zich te leur gesteld in de wenschen, die liefde tot het vaderland en liefde tot eene zekere schoone hem inboezemden; hij verviel tot zwaarmoedigheid en menschenhaat, vatte vooringenomenheid met den zelfmoord op, en werd in deze stemming de Auteur van den Roman: laatste Brieven van Ortis. Die brieven behelzen in zoo verre waarheid, als zij, met verandering van namen, wezenlijk bestaan hebbende personen aanduiden, en bijna alles, wat hier gezegd wordt aan Ortis wedervaren te zijn, tot de levensgeschiedenis van ugo foscolo behoort. Zoo zijn dan ook alle denkbeelden en gevoelens die van den Schrijver, en het werk is hem geheel uit het hart gevloeid. De verwezenlijkte zelfmoord van Ortis is echter bij foscolo een niet uitgevoerd voornemen gebleven: en, gelijk hij zich te voren reeds als dichter en geleerde beroemd had gemaakt, is hij dat meer en meer blijven doen tot aan zijnen dood in Grootbrittanje, den 10 September 1827. Het is dus met hem gegaan als met göthe, die zich door het schrijven van Werther's lijden, in soortgelijke omstandigheid als die van Werther, van eigene zucht tot zelfmoord genas, doch tevens aan anderen eene overhelling tot die misdaad onwillekeurig instortte.

De hier gegevene uitgaaf der laatste Brieven van Ortis is de echte en onverminkte. Zij is, na den dood van foscolo, bezorgd door deszelfs boezemvriend alderani. Van den inhoud van het werk zullen wij alleen zeggen, dat Ortis wordt voorgesteld, als vervolgd om staatkundige gevoe-

[p. 486]

lens; dat hij in kennis raakt met een meisje, hetwelk, om huiselijk belang, door haren vader verloofd was aan een' man van een koel karakter, en dien zij niet beminde; dat Ortis en die ongelukkige schoone, Therese genaamd, op elkander verlieven; dat zij echter der deugd getrouw blijven, en Ortis zich verwijdert, maar, op de tijding van Therese's huwelijk, het voornemen opvat, zich werkelijk om te brengen: eene daad, waartoe hij reeds uit te leur gestelde vaderlandsliefde bereid zou zijn geweest, indien de liefde tot Therese hem niet, tot aan den dag van haar huwelijk, aan het leven geboeid had. Na haar dan nogmaals te hebben opgezocht, en van al de zijnen en de haren, zoo veel zich de gelegenheid aanbood, een geheimzinnig afscheid te hebben genomen, vermoordt hij zich, ten einde geen misdadiger in nog grootere maat te worden.

De almogendheid der hartstogten, het onoestaanbare of ingebeelde van een' vrijen wil, de verachtelijkheid van het menschdom in 't algemeen, het onbewezene van eene Goddelijke Voorzienigheid, het onzekere van eene toekomstige vergelding, en het geoorloofde, ja in sommige omstandigheden verhevene en prijselijke van den zelfmoord (waarvoor echter foscolo zoo wel als göthe zich wachtte, zoodat zij hunne leer geenszins door daden hebben bekrachtigd) - dit alles wordt hier, in den hartstogte-lijkdweependen, geweldig in het hart grijpenden en krachtig-oorspronkelijken stijl van een dichterlijk, tot vertwijfeling vervallen genie, opzettelijk gepredikt. Het ware en valsche, het goede en verfoeijelijke, het verhevene en het ijzingwekkende zijn hier onafscheidbaar zamengesmolten. De beroemde cesarotti betuigde: ‘Ik lees den Ortis zeer afgebroken - van tijd tot tijd moet ik adem scheppen, om niet door de menigte der idéën, beelden en gevoelens verdrukt te worden, met welke hij mijn hart en mijnen geest overstelpt. Ik wil over den Ortis niet wijdloopig spreken. Slechts een paar woorden. Het is een werk, door het genie in den aanval eener heete koorts ontworpen, van eene moorddadige verhevenheid en van eene vergiftigende voortreffelijkheid. Met leedwezen zie ik, dat het een werk is, uit het hart des Schrijvers ontsproten, en dat smart mij juist het meeste; dewijl ik vrees, dat aan zijn binnenste een kankerachtig, ongeneeslijk kwaad knaagt.’

Volkomen vereenigen wij ons met dit gevoelen. Alde-

[p. 487]

rani zegt, om zich over de nieuwe uitgaaf te regtvaardigen: ‘Daar het nu niet meer mogelijk is, eenen zoo dikwijls herdrukten Roman te onderdrukken, welks letterkundige waarde en gebreken velen zullen willen navolgen; en daar het bovendien een van die zeldzame boeken is, in welke zich de geest van een' jeugdig' Schrijver en tevens 's menschen ziekelijk hart laat beschouwen, zoo moge men hetzelve naauwkeurig herdrukken, met vlijt de meeningen der oordeelkundigen daarover verzamelen en rangschikken, en het met een tegengift ten beste der jeugd begeleiden.’

Wij nemen eens aan, dat door dit alles de verbeterde uitgaaf van het werk en deszelfs veelal belangrijke en heilzame bijlagen, in het oorspronkelijke, gebillijkt worde; de Vertaler wordt hiermede niet verdedigd, en wij wenschten, dat hij dien, zoo niet schadelijken, ten minste gansch nutteloozen, arbeid had nagelaten. Intusschen schijnt men de mededeeling der laatste Brieven van Ortis voor het Nederlandsch publiek zoo noodig, zoo nuttig, zoo aangenaam te hebben gerekend, dat men zich bij het overbrengen blijkbaar gehaast heeft. Vandaar zoo veel onnaauwkeurigheden, b.v. bl. 82. drankzoete voor aan den drank verslaafde boeren. Bl. 112: Ik heb mij nog nooit in anderen zelf kennen geleerd, voor: Ik heb nog nooit mijzelven in anderen leeren kennen. Bl. 215: Wij zijn alle vijandig gezind tegen ons zelve, in plaats van hetgeen de zamenhang vordert: Wij zijn, elk voor zichzelven, vijandig gezind tegen alle anderen. Bl. 221: nog moetende volgen oogenblikken. Bl. 305 aan het einde moet voor Odoardo zeker gelezen worden Jacopo (Ortis.) Indien dezelfde Vertaler nog meerdere vreemde voortbrengselen bij ons wil overplanten, hopen wij, dat hij betere keus mag doen en met meerdere oplettendheid zijne taak verrigten.