Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1833

Gronden der Nederlandsche Woordafleidkunde, voor zoo ver dezelve eenigzins zeker is, of woordontleedkundige beschouwing van de wijze, waarop in het Hollandsch de woorden uit elkander voortspruiten, en met elkaâr vermaagschapt of verbonden zijn. Tot zelfoefening voor de Heeren Schoolonderwijzers, en voorts ten gebruike van elkeen', die zich een geleidelijk overzigt onzer woordvorming verschaffen wil. In een', zoo veel mogelijk, duidelijken en bevattelijken trant voorgedragen door Mr. B.H. Lulofs, Hoogleeraar te Groningen, enz. Te Groningen, bij J. Oomkens. 1833. In gr. 8vo. VIII en 291 bl. f 2-40.

Het doel, waarmede de Hoogleeraar lulofs dit werk uitgaf, staat op den titel vermeld. De oordeelkundige en duidelijke wijze, waarop de geachte Schrijver, zonder in zoodanige diepe navorschingen te treden, als buiten zijn bestek lagen, de voorgenomene taak heeft afgewerkt, doet het allezins aan het voorgestelde oogmerk beantwoorden. Zoo bevalt ons onder anderen de getrokkene grenslijn tusschen afgeleide en zamengestelde woorden. De Heer lulofs erkent dan-alleen zamenkoppeling, wanneer eenig woord uit twee of meer nog in gebruik zijnde woorden is zamengesteld. Alle andere woordvorming, hetzij door buigingsdeelen, hetzij door achter-, hetzij door voorvoegselen, al zijn of waren dezelve in overoude tijden afzonderlijke woorden of woordjes geweest, brengt hij tot de afleiding. Deze afbakening is zeer geschikt voor eene volkmatige woordafleidkunde, en dus beantwoordende aan het doel des Schrijvers. Eenige weinige aanmerkingen op het werk houde men ons echter ten goede. Op het voetspoor van den beroemden ten kate, verdeelt de Hoogleeraar de achtervoegsels in zachtstaartige, als , in spre-

[p. 484]

ker; onzachtstaartige, als , in leeraar, wandelaar, en volopklemstaartige, als , in vriendin, gezellin. Onder die onzachtstaartigen () staan ook opgenoemd achtig en haftig, schoon de Schrijver bl. 113 zelf erkent, dat den klemtoon naar zich trekt, en achtig insgelijks, wanneer het met haftig eensbeteekenend is, als in . Zou hij dus niet tweederlei achtig hebben moeten erkennen? , onzachtstaartig, als in , en , volopklemstaartig, als in ; en zou hij dat laatste achtig met haftig niet bij de volopklemstaartigen hebben moeten brengen? - Kindsheid (bl. 121) moet kindschheid zijn: want heid staat of achter een onverbogen zelfstandig naamwoord, als in Godheid, of achter een onverbogen bijvoegelijk naamwoord, als in goedheid. Nu bestaat er een bijvoegelijk naamwoord kindsch (kindsche spelen b.v.) en daarvan komt kindschheid. Voorts staat heid ook nog wel achter een bijwoord, als in nabijheid, welk nabij, even als meer voorzetsels, dikwijls adverbialiter gebezigd wordt, b.v. hij is nabij. - Bl. 148. apin. Dit woord is niet gebruikelijk: men zegt eene sim. - Volgens bl. 216, vergeleken met 215, zou het eerste deel in oudtijds een voorzetsel zijn, even als in doorgaans; maar oud in oudtijds voor oudentijds, des ouden tijds, is een bijvoegelijk naamwoord. - Volgens bl. 223 zou , in koppelingen, het teeken des meervouds zijn; maar het is veeleer dat van den meest verouderden tweeden naamval op en, b.v. heldendicht is een dichtstuk, dat de daad of het lijden eens helds, gelijk Ulysses of Aeneas, bezingt. - Bl. 228. Hoe onderscheidt men , d.i. maaltijd des avonds, en , d.i. tijd des avondmaals? Het laatste zouden wij liever in de zamenstelling schrijven avondmaalstijd: dan zal ieder den klemtoon op a en op tijd plaatsen. - Bl. 268. gedachtenisleerrede. Naar ons gevoel is dit woord niet half zoo stroef, als het door lulofs verkozene , waar twee klemtoonen naast elkander komen.

Deze aanmerkingen mogen bewijzen, dat Recensent dit werk, hetwelk hij ruimschoots aanbeveelt, met aandacht gelezen heeft.