vierde gedeelte voort. Nog altijd biedt de Spaansche oorlog den Schrijveren eene rijke stoffe aan; van reyd, de tassis, baudius, meursius, orlers, baudart, fleming, winsemius, haraeus, miraeus, buzelinus, vlederaccus, drie Predikanten te Bergen op Zoom, beschreven het geheel of gedeelten van den Spaanschen oorlog, of het twaalfjarig Bestand. Sommigen derzelven, tot België behoorende, deden zulks in den Spaanschen, anderen in den Nederlandschen geest, en met zeer verschillende bekwaamheid. Reyd behoort tot het achtbare viertal, die in de Republiek de onlusten van den eersten beginne af, en den Spaanschen oorlog tot zekere hoogte in de landtaal beschreven hebben, waarvan wij bor en van meteren reeds in het vorige stuk hebben beschouwd, en hooft in het volgende zullen aantreffen. De tassis of taxis (van het geslacht waarschijnlijk des lateren Opperpostmeesters in het Duitsche Rijk, de Graven van Thurn en Taxis, en, zoo wij meenen, de Oom van den Spaanschen krijgsman, die Deventer voor parma bezette) verhaalt meestal de krijgsgebeurtenissen, minder de staatshandelingen. Baudius en meursius, beide van de Hollandsche zijde, deelen de Geschiedenis van het Bestand mede; het werk van den eersten vooral is uitmuntend geschreven. Meursius werd om zijne waarheidsliefde door de Prinsenpartij vervolgd, en onder een ander voorwendsel met afzetting gedreigd, weshalve hij de laagheid had, zijn boek ten voordeele van Prins maurits om te werken; nogtans bleef ook de eerste druk, hoewel zeldzaam, in wezen.
Orlers is als Geschiedschrijver van het beleg van Leyden vooral merkwaardig. Zijn Oom was de vermaarde Secretaris van hout, en had het boek (Beschrijving en Geschiedenis van Leyden) begonnen. Baudart's Geschiedenis, een vervolg op van meteren, is zeer partijdig tegen de Remonstranten; ook de Roomsch en Spaansch-gezinden schreven tegen hem. De Secretaris bij de Gouverneurs van Ostende, fleming, beschreef het beroemde beleg dier stad door de Spanjaarden; zijne zaken zijn goed, maar de stijl verward en duister. Winsemius beschrijft de Geschiedenissen van Friesland, ook gedurende den Spaanschen oorlog tot in 1622. De Jaarboeken van haraeus worden voor de beste Geschiedenis van Braband gehouden; het derde boek, over de Nederlandsche beroerten, is zeer partijdig voor de Spaansche partij, en balthazar gerards ontvangt