Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1833

Willem de Derde, Koning van Engeland, Treurspel. Te Amsterdam, bij M. Westerman en Zoon. 1832. In kl. 8vo. 64 Bl. f : - 40.

Volkomen zijn wij met den Recensent in De Vriend des Vaderlands het eens op het punt, dat de Schrijver van dit Treurspel wél gedaan heeft met zijnen naam te verzwijgen. Overigens hebben wij voor onszelven eenigzins andere begrippen nopens de vereischten van het Treurspel, hetwelk echter den steller van het aangekondigde stuk niet ten voordeele strekt, dewijl ons oordeel er niet gunstiger door worden kan. Genoemde Recensent zegt, dat het Blijspel karakters schildert, maar het Teurspel eene daad voorstelt. Naar ons gevoelen stemmen Treur-, Blij- en Tooneelspel daarin overeen, dat allen eene gebeurtenis voorstellen, hetzij dan eene ware, hetzij eene verdichte; in het Blijspel echter liefst eene verdichte, in het Treurspel liefst eene ware, doch naar de behoeften van het tooneel gewijzigde en opgesierde gebeurtenis. Tot verwekking en levendighouding der belangstelling, achten wij in iedere soort van Tooneelstukken noodig het leggen van een' knoop, deszelfs verwikkeling en ontwarring, alsmede het geven van een bepaald karakter aan elk der hoofdpersonen. Het verschil van Treur- en Blijspel bestaat derhalve, naar onze wijze van zien, niet daarin, dat het eerste eene daad, het tweede karakters schildert; maar veeleer in den tragischen of comischen aard der voorgestelde gebeurtenis, en den tragischen of comischen tint der karakters. Het Tooneelspel of Drama is een tusschen - in zwevend iets, waarin Treur- en Blijspel elkander naderen en zamensmelten. Voorts nemen wij in het Treurspel (even als in het Blijspel het onderscheid tusschen het hooge Blijspel, gelijk b.v. de

[p. 316]

Misanthrope van molière, en het lagere Blij- of Kluchtspel, gelijk b.v. Le Médecin malgré lui, van denzelfden) ook het onderscheid aan tusschen het hooge Treurspel, dat men nog in het enkel hooge en in het Vorstelijke smaldeelen kan, en het Burgerlijke Treurspel; welk laatste, gelijk de emilia galotti, zeer wel in proza kan geschreven worden. Het Burgerlijke Treurspel behandelt een tragisch onderwerp uit het bijzondere leven, zonder dat de belangen van geheel het volk of van het gansche menschdom onmiddellijk er in begrepen zijn; maar het hoogere en het Vorstelijke Treurspel vorderen onderwerpen van onmiddellijk algemeener belang. Vrees of huivering, en medelijden, zijn de aandoeningen, die inzonderheid door ieder Treurspel moeten worden opgewekt, ook dán, wanneer het, in zeker derde, gelukkig afloopt, gelijk de athalië van racine, waarbij men, met godsdienstig genoegen, de eindelijke zegepraal der goede zaak aanschouwt, schoon men telkens in levendige bekommering verkeerd heeft, en mededoogen zelfs met de snoode athalia gevoelt.

Het hier aangekondigde stuk behoort tot de categorie van het Vorstelijke Treurspel; maar kan ons noch als zoodanig, noch als Treurspel in 't algemeen, noch als voortbrengsel van eenige soort van Dramatische Poëzij, noch zelfs als Dichtstuk bevallen.

Wat de hoedanigheid der optredende hoofdpersonen en den aard der gebeurtenissen betreft, valt er wel niets aan te merken, en het zou dus een goed Vorstelijk Treurspel zijn, indien het overigens aan de vereischten van het Treurspel beantwoordde; doch, daar dit geenszins het geval is, ja daar het als Tooneelstuk, in het algemeen genomen, te zwak is, daar de stijl prozaïsch en de versificatie gebrekkig is, zoo behaagt het ons uit niet één gezigtpunt. Dit ons afkeurend oordeel zullen wij thans, zoo kort mogelijk, staven. Vooraf merken wij aan, dat ons oordeel niet zoo gestreng zou zijn geweest, indien de Schrijver dit stuk niet had opgegeven als eene bijdrage tot de vorming van een echt Nationaal Tooneel, na voorafgaande verklaring, dat hij, door veelvuldig nadenken en het lezen der beste Treurspelen in onderscheidene talen, eenigzins in staat was, over de vereischten van een goed Treurspel te oordeelen; schoon hij zelf erkent, weinig hoop te hebben van goed geslaagd te zijn.

Onderzoeken wij derhalve nu het plan, de karakterschildering, en den stijl met de versificatie.

[p. 317]

Het plan is zeer gebrekkig: want er is geene eenheid, noch van tijd, noch van plaats, noch van handeling; en deze vrijheid, waardoor het stuk een Historiespel in plaats van een Treurspel wordt, is niet, gelijk in de stukken van shakespeare en anderen, vergoed geworden door de meerdere levendigheid der handeling en de eenheid van persoon. Men kan in het stuk niet bemerken, hoe lang deszelfs duur is; blijkbaar echter loopt het over ettelijke dagen en weken heen. De Dichter, die zich niet stipt aan de Geschiedenis behoeft te houden, had de gebeurtenissen veel meer kunnen zamentrekken. Het vierde Bedrijf speelt in de Abdij van Rochester, terwijl al de andere Bedrijven in eene Zaal van het Koninklijk Paleis te Londen spelen. Waar met tijd en plaats zoo veel vrijheid genomen is, mogt men billijk zeer veel intrigue verwachten. Maar niet alleen is er te weinig - er is zelfs in het geheel geen intrigue. Alles loopt kronijkmatig af, en dan nog zoo, dat men even goed met het vierde, als met het vijfde Bedrijf, had kunnen eindigen, en er even zoo goed nog een zesde en een zevende Bedrijf zou kunnen zijn achtergevoegd, daar in het gansche stuk niets anders inacht genomen is, dan de eenheid van persoon.... Maar neen! ook deze is wel op den titel, maar niet in het stuk in acht genomen: want jacobus II is zoo wel als hoofdpersoon aan te merken, als willem III. Op zichzelve kan dit heel wel door den beugel. Vele stukken, b.v. epicharis en nero, hebben twee tegen elkander in werkende hoofdpersonen: maar dan moet ten minste de eenheid der daad of handeling niet verwaarloosd zijn; de eenige soort van eenheid, welke in niet één goed Tooneelstuk gemist kan worden. Doch hier loopen de vier eerste Bedrijven over de onttrooning van jacobus II, en het vijfde Bedrijf behelst de verheffing van willem III tot Koning in deszelfs plaats. Dat vijfde Bedrijf is een ernstig nastukje in één Bedrijf. - Voorts hebben wij nog eene kleinigheid aan te merken. Men wil namelijk, dat een Treurspel van vijf Bedrijven moet bestaan uit ten minste 1300 en ten hoogste 1500 regels. Hier zijn er slechts 1144, zoo wij wél hebben geteld. Een stuk, waarin zoo veel vrijheid genomen is, liet genoeg gelegenheid, om, door het invlechten eener, met het geheel in verband staande, de verwikkeling bevorderende en de ontknooping treffend makende episode, aan het stuk de vereischte lengte te geven: want er behoort toch eenige regelmaat ook in dezen te zijn.

[p. 318]

Wat nu de karakterschildering aangaat, deze is in zoo ver goed, als ieder persoon getrouw blijft aan zijn uit de Geschiedenis blijkbaar of door den Dichter hem toegekend karakter; maar het koloriet is veel te flaauw. De waarlijk tragische positie van jacobus en maria, zijne met willem III gehuwde dochter, gaf aanleiding tot hartstogtelijke en hoog dichterlijke tooneelen. Daardoor zou het karakter dier beiden meer zijn uitgekomen, en daardoor zou het stuk zich hebben moeten staande houden: want waar zoo weinig intrigue, of welligt geen intrigue is, moet zoo iets het stuk doen gelden. Men denke aan de antigone van sophocles, aan de bérénice van racine!

Ligtelijk zal men reeds beseffen, dat de stijl van dezen willem III gansch niet verheven is. Immers, hoe kan dat zijn, waar niet eens van de tragische stelling van voorname personen partij getrokken is? Bij de lezing althans vonden wij niet ééne plaats, die ons bijzonder wist te treffen. Echter zouden wij het stuk wel eens willen zien spelen, om te weten, of er dan eenige meerdere uitwerking zou plaats hebben; maar wij kunnen ons dit niet beloven, en vreezen, dat het publiek zich vervelen zou. Eene uitdrukking, als op bl. 43:

De tweedragt in dit rijk, nooit ras genoeg gedoofd,
Werd daardoor aangevuurd, de burgertwist gestoofd.

herinnert ons te veel aan de keuken; die gestoofde burgertwist staat ons erg tegen. Vleijren tal, op bl. 23, voor vleijerental, om in de maat te blijven, is eene ongeoorloofde zamentrekking. - De versificatie is vrij goed; slechts te eentoonig, te stijf. Men vindt hier nergens een' kunstmatigen strijd tusschen metrum en rhythmus, waartoe b.v. in sommige alleenspraken, en in de gesprekken tusschen jacobus en maria, zoo ze hartstogtelijker waren geweest, goede gelegenheid zich hadde opgedaan. Het stuk is, wat stijl en versificatie betreft, in de manier van de 18de Eeuw. Zulk een Nationaal Tooneel behoeft er niet gevormd te worden, want het bestaat, en daarop zijn dan toch reeds een aantal betere Treurspelen, b.v. jacob simonszoon de rijk, waar althans handeling, hartstogt, leven en eenheid in is, te vinden. Wij zeggen dit niet, om dat stuk als model voor een Treurspel aan te prijzen; maar wij spreken alleen bij vergelijking, en om iets te kiezen, dat uit de Geschiedenis des Vaderlands

[p. 319]

genomen is, en voor den held van het stuk gelukkig afloopt; gezwegen van de Treurspelen van de Heeren wiselius en klijn.

In eene antikritiek zullen wij denkelijk niet treden, al wierden wij daartoe uitgedaagd, en willen veel liever aan het publiek de beslissing overlaten, daar het ons zelfs genoegen zal geven, indien het stuk aan anderen, bij vertooning of lezing, beter behaagt, dan dit bij ons het geval geweest is. Vrees noch medelijden zijn bij ons wezenlijk opgewekt geworden. Het mededoogen, dat jacobus en maria, als zijne dochter, ons inboezemen, zouden wij ook bij de eenvoudige lezing der Geschiedenis hebben ondervonden; de tragische voorstelling heeft het niet levendiger gemaakt. Mogelijk ontbreekt het aan ons; maar wij kunnen slechts spreken naar ons eigen gevoel, en dat strekt aan anderen niet tot een' regel.