Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1833

[p. 257]

Centraal Amerika, uit een geschiedkundig, aardrijkskundig en statistiek oogpunt beschouwd, door J. Haefkens, oud Consul generaal der Nederlanden in die Republiek. Met Kaart en Platen. Te Dordrecht, bij Blussé en van Braam. 1832. In gr. 8vo. 488 Bl. f 4-80.

Men ontvangt hier een zeer belangrijk werk, over een der nieuwe Amerikaansche Gemeenebesten, door dan te Guatemala gevestigd geweest zijnde Consul-generaal der Nederlanden, haefkens, die door Zijne Majesteit met eene belangrijke zending in deze nog weinig bekende streken vereerd is geweest, en door een driejarig verblijf aldaar, als ooggetuige der gedurende dien tijd voorgevallene gebeurtenissen, voorzeker meer dan iemand in staat was, om ons daarmede nader bekend te maken, en om tevens vele aardrijkskundige en statistieke opgaven over dat door de Natuur zoo mild bedeelde land aan te teekenen.

Wij meenen, dat de Heer haefkens, door de uitgave van dit werk, aan de wetenschappen eene wezenlijke dienst bewezen heeft. Hetzelve bevat twee afdeelingen, waarvan de eerste de geschiedenis, en de andere de aardrijkskundige en statistieke aanteekeningen bevat, welke laatstgenoemden inzonderheid voor de kennis van dit deel der Nieuwe Wereld eene bijzondere opmerking verdienen; terwijl er eindelijk, als aanhangsel, nog een berigt nopens de Engelsche kolonie Belize is bijgevoegd.

Na eene korte inleiding vangt de geschiedenis aan, na de verovering van Mexico door ferdinand cortez, en men verkrijgt een vlugtig overzigt van de oude geschiedenis des lands, waarbij de lezer ondersteld wordt, met die van de ontdekking van Amerika en de verovering van Mexico bekend te zijn. Nadat de Schrijver ons nader bekend heeft gemaakt met de wijze, hoe de Spanjaarden zich gevestigd hebben in die gedeelten des lands, waaraan zij den naam van Onderkoningrijk van Guatemala gegeven hebben, en tevens met hunne wijze van bestuur, den staat der bevolking, de verschillende menschenrassen, enz. worden wij weldra gebragt tot het jaar 1811, wanneer voor het eerst de kreet der onafhankelijkheid te St. Salvador is opgegaan. Eene schets der opvolgende Besturen brengt ons tot het jaar 1821,

[p. 258]

wanneer de onafhankelijkheid openlijk werd afgekondigd, 't welk men als een noodzakelijk gevolg van die van Mexico en Columbia beschouwen moet.

Na de bijeenroeping van een eerste Congres, verklaarde de meerderheid zich voor eene vereeniging met Mexico, 't welk echter te St. Salvador eenen openlijken tegenstand ondervond; doch men moest er zich in 1823 aan onderwerpen, en de inlijving in het nieuwe Mexicaansche Keizerrijk werd daarmede voltooid.

De val van iturbide had ook de wederafscheiding der Guatemaalsche provinciën van Mexico ten gevolge, en op den 1 Julij 1823 verklaarden de vereenigde provinciën van Tusschen-Amerika zich vrij en onafhankelijk, zoo wel van Spanje, als van Mexico en van iedere andere Mogendheid, terwijl de de facto plaats gehad hebbende vereeniging met Mexico voor onwettig en afgeperst verklaard werd; en het is hier, dat, naar onze gedachten, een nieuw tijdvak voor deze jonge Republiek aanvangt, welker geschiedenis ons verder een droevig tafereel van verwarring en burgeroorlog aanbiedt, waarvan het einde misschien nog verre verwijderd is.

De maatregelen der nieuwe Regering waren in eenen liberalen zin, waaronder men echter met smart de uitsluiting van alle andere Godsdiensten behalve de Roomschkatholijke moet opmerken; terwijl voorts, na de verkiezing van het Uitvoerend Bewind, de Mexicaansche troepen naar Mexico terugkeerden.

Een weinig belangrijk oproer, dat reeds in het volgende jaar te Guatemala uitbrak, doch weldra te niet liep, gaf aanleiding tót wederlosbarsting van den afkeer tusschen Guatemala en St. Salvador; een haat, die als een der grootste oorzaken van den burgeroorlog wordt aangemerkt.

St. Salvador zond nu, onder voorwendsel van hulp te verleenen, eene krijgsmagt naar Guatemala; en, hoewel men derzelver intogt trachtte te beletten, trok deze (alle tegenstand vruchteloos zijnde) binnen Guatemala.

De Schrijver verhaalt ons nu de handelwijze van rivas, den bevelhebber der Salvadorsche troepen, en hoedanig men zich eerst na vele pogingen op zekere voorwaarden van deze ongenoodigde gasten kon ontslaan. De provinciale deputatie te St. Salvador had intusschen deszelfs onafhankelijk gezag hernomen, tot dat er eene bepaalde staatsregeling zou zijn vastgesteld.

[p. 259]

Nadat de provinciën Honduras, Nicaragua en Costarica zich met de Republiek vereenigd hadden, werd nu den 1 October 1824 de verklaring der volstrekte onafhankelijkheid vernieuwd, behalve de provincie Chiapa, welke zich bij Mexico had gevoegd. Men behandelde nu de vraag, of de grondslagen der staatsregeling centraal of federaal zouden zijn; de meerderheid verklaarde zich voor het laatste. De Republiek bestond nu uit vijf federative Staten, ieder op zichzelve souverein en onafhankelijk, met een algemeen Congres, van één lid voor iedere 30,000 inwoners. De Constitutie was op de leest van die der Vereenigde Staten geschoeld, doch bevatte nog meerdere democratische beginselen, hoewel de beide volken zeer in zedelijken toestand verschillen. De werkzaamheden der eerste constituérende vergadering, welke in Januarij 1825 hare zittingen sloot, worden, hoewel dikwijls onuitgevoerd blijvende, door den Schrijver in het algemeen voor verdienstelijk gehouden. De erkenning der Republiek door Mexico ging gepaard met de verklaring, dat de provincie Chiapa daartoe niet behoorde, 't welk nog een verschil tusschen de beide Regeringen uitmaakt. Het eerste federale Congres werd den 6 Februarij 1825 ingehuldigd. Thans volgt een kort verslag der geboudene aanspraken, van de merkwaardigste decreten in dien tijd genomen, de benoeming van Consuls en het sluiten van traktaten met Columbia en Noord-Amerika. Het voorgevallene met de verkiezing van den President arce merkt de Schrijver aan, als eene groote oorzaak van den burgeroorlog te zijn geweest; schoon men beweert, dat de oorlog, uit haat der provinciën tegen de hoofdstad, evenwel zoude ontstoken zijn. Het Congres, dat door den Schrijver geoordeeld wordt minder ijver dan de eerste constituérende vergadering betoond te hebben, versterkte, door de beslissing van een vraagstuk, uit het federalismus voortspruitende, niet weinig den haat der provinciën tegen de hoofdstad. - De Schrijver staat hier een oogenblik stil, en beredeneert het afgehandelde tijdvak, terwijl hij een droevig tafereel van den staat van zaken ophangt.

Bij het Congres van 1826 verkreeg de liberale partij de overhand. Wij vinden hier de verslagen van den President, der Ministers en de voornaamste decreten behandeld; terwijl wij onder anderen hier opmerkten het verleende Octrooi tot een kanaal tusschen de beide Wereldzeeën, dat echter een bloot koopmansontwerp was, en zoo min als andere eenig

[p. 260]

gevolg heeft gehad. Dit Congres wordt geoordeeld nog minder veerkracht dan het voorgaande betoond te hebben; terwijl de zaden van tweedragt zich meer en meer ontwikkelden. Wij merken hier op, het openbaar gehoor van eenen Commissaris der Nederlanden, en van den Consul-generaal, dat in dezen tijd heeft plaats gehad. - Tot hiertoe heeft de Schrijver ons met de algemeene gebeurtenissen der Republiek bezig gehouden; hij slaat nu een' blik op die van iederen Staat afzonderlijk.

Vooreerst behandelt hij de gebeurtenissen in den Staat van St. Salvador, welke als de zetel van het liberalismus (dat evenwel meest uit haat tegen Guatemala bestond) moet worden aangemerkt. Vervolgens krijgt men een verhaal van hetgeen er in den Staat Nicaragua is voorgevallen, welks onlusten zeer ingewikkeld en verward zijn geweest. De gebeurtenissen in de Staten van Honduras en Costarica waren van minder belang, en de laatste provincie wordt in dit op zigt als de gelukkigste van het Gemeenebest aangemerkt. De gebeurtenissen in den Staat Guatemala zijn veelal dezelfde als die der algemeene Regering geweest. - De Schrijver keert, na dit overzigt van iederen Staat afzonderlijk, tot de algemeene geschiedenis der Republiek terug.

Er bestonden in 1826 drie partijen, die elkander eenen onderlingen haat toedroegen; de Anti-constitutionelen of Servilen, de Guatemaalsche liberalen, en de Salvadorsche liberalen. De aard en de bedoelingen dezer partijen worden ons hier verklaard, waarbij wij de karakterschetsen krijgen van, en het voorgevallene met twee personen, raoul en perks, beiden gewezene Fransche Officieren, de laatste evenwel een Engelschman van geboorte, welke beiden een belangrijk aandeel in de gebeurtenissen dezer Republiek hebben gehad. De verbittering der verschillende Besturen vermeerderde meer en meer, en de daaruit voortgevloeide gevangenneming van den Chef des Staats Guatemala, door den President, was het begin van een treurig tijdvak, en van dien tijd af aan heerschten er despotismus en burgerkrijg. De President riep nu, op eigen gezag, een Congres in dubbelen getale bijeen. De Schrijver geeft ons hier eenige redeneringen voor en tegen deszelfs wijze van handelen, en meent, dat er aan beide zijden overdrijving heeft plaats gehad, en dat hij door de omstandigheden is medegesleept. Het oude Congres en het Geregtshof van den Staat erkenden

[p. 261]

de decreten van den President niet; terwijl dit een en ander een' grooten indruk te St. Salvador te weeg bragt, waar men de krijgsmagt vermeerderde.

De Schrijver verhaalt ons verder het voorgevallene te Quezaltenango, waar de gezagvoerders van den Staat Guatemala zich bevonden, en den wreedaardigen moord van den Vice-chef flores; terwijl aldaar, na wederzijdsche voor- en nadeelen der partijen, de door den President onder cascaras afgezondene krijgsmagt de bovenhand verkreeg, en de rust hersteld werd. De President decreteerde tot de nieuwe verkiezingen, en er werd een nieuwe Chef des Staats verkozen, mariano de aïcinena, die mede eene voorname rol in de volgende gebeurtenissen gespeeld heeft.

Het gedrag der Salvadorsche gezagvoerders is moeijelijk te verklaren; zij riepen zelve eene vergadering bijeen te Aguachapa. Niettegenstaande nu St. Salvador, Nicaragua en Honduras het decreet van den President hadden afgekeurd, hadden de verkiezingen voor een buitengewoon Congres echter plaats; geen der beide Congressen is evenwel werkzaam geweest.

(Het vervolg en slot hierna.)