Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1833

[p. 229]

Boekbeschouwing.

De Familie van Waardenstein. Gesprekken over de Leer der Christenen. Iste en IIde Deel. Te 's Gravenhage, bij G. Vervloet. 1832. In gr. 8vo. Te zamen 572 bladz. f 5-40.

Dit werk wordt maandelijks bij kleine stukjes van ongeveer drie vel druks, het vel bij inteekening op 15 centen en buiten inteekening op 17½ centen gerekend, uitgegeven. Zestien of achttien vellen worden tot een deel vereenigd. Twee zoodanige deelen zien nu reeds het licht, en de voortzetting zal van den aftrek afhangen.

De inkleeding is deze: Mevrouw van Waardenstein, weduwe van een Amsterdamsch koopman, ging met hare nog jonge kinderen ergens op een dorp in het Sticht van Utrecht wonen. Christiaan, de oudste zoon, studeerde, en werd Predikant in Noord-Holland. Eduard, een paar jaren jonger, koos een ander vak, en kreeg eindelijk den post van Ontvanger op het dorp. Adolf, in zeedienst getreden, kwam, na eene reis van vier jaren, als Luitenant te huis. Juist is er eene vacature te dezer plaatse, en de keuze valt op den jongen Ds. van Waardenstein. Zoo heeft de verstandige en godvruchtige moeder alle hare kinderen weder in hare nabijheid. Twee dochters, Henriëtte en Louise, zijn nog bij haar in huis. De jongste verlangt godsdienstig onderwijs van den broeder, om eerlang belijdenis te kunnen doen. Men vindt goed, te dien einde, in den huiselijken kring, op gezette tijden, gemeenzame gesprekken te houden. Anna, eene oude en getrouwe dienstmaagd, wordt, op haar verzoek, mede toegelaten. Eduard had, door omgang met spotters en door het lezen van gevaarlijke boeken, allen eerbied voor Godsdienst verloren, en den stelregel aangenomen, dat hij niet wilde gelooven, dan hetgeen hij kon begrijpen. Adolf is, als zee-

[p. 230]

man, open van karakter, maar onbedachtzaam en ligtzinnig. Anna, daarentegen, helt tot eene te bekrompene denkwijze over.

De gesprekken loopen over de volgende onderwerpen: Waarde des Christendoms. Waarde van het Protestantisme. Ons Aanwezen. Ons Leven. De Mensch. Ons Ligchaam. Onze Ziel. During der Ziel. Onze Zielsvermogens. Onze Oorsprong. Onze Bestemming. Ons Geluk. Opmerkzaamheid. Het Aanzijn der Wereld. Gods Aanwezen. Gods Wijsheid. Gods Goedheid. Gods Billijkheid. Algemeen Geloof aan God. Godsdienst. Gewigt van de Godsdienst. Kennis van de Godsdienst. Het Redelicht. De Openbaring. Kenmerken der Openbaring. Onderzoek. Het Christendom. Ongeloof en Bijgeloof. Bijbelkennis. De Bijbel. Het Oude Verbond. Schriften van Mozes. Jozua tot Esther. Job tot het Hooglied. De Profeten.

Men ziet uit deze opgave, dat hier meer wordt gegeven, dan de titel schijnt te beloven. Een ander opschrift had misschien den inhoud naauwkeuriger kunnen aanduiden. Gaarne erkennen wij des Schrijvers loffelijke bedoeling, en verlangen naar de voortzetting van een werk, dat aanprijzing verdient. De vorm van zamenspraken maakt, dat hetzelve zeer onderhoudend is. Christiaan wederlegt op eene waardige en gepaste wijze de veelal onbeduidende tegenwerpingen en drogredenen des ongeloofs, door Eduard geopperd. Ook het onbetamelijke van de nietige spotternijen der ligtzinnigheid, welke Adolf op zijne beurt uitkraamt, wordt aangewezen; terwijl de welmeenende Anna, die al te bekrompen denkt, mede nu en dan eene teregtwijzing erlangt. Hoogachting voor Godsdienst, Bijbel, Christendom straalt overal door. Een milde geest kenmerkt het geheel. De Schrijver is niet ingenomen met oud of nieuw, maar bedoelt alleen waarheid en redelijke overtuiging.

Ofschoon wij ons, over het geheel, zeer wel kunnen vereenigen met de begrippen, in dit werk voorkomende, is onder het lezen bij ons echter de bedenking ontstaan,

[p. 231]

of het wel goed zij, in zoodanig leesboek, dat in veler handen behoort te komen, dergelijke uitdrukkingen te doen bezigen, als den ongeloovigen Ambtenaar en den ligtzinnigen Zeeofficier nu en dan in den mond gelegd worden. Wij willen niet ontkennen, dat enkele gezegden ons hinderden. Wij gelooven wel, dat er in de zaak zelve niets overdrevens is. De karakters, in de personen van Eduard en Adolf geteekend, zijn geenszins uit de lucht gegrepen. Men vindt zoodanige lieden in zekere standen. Wij willen echter liefst gelooven, dat hun getal niet groot is. Vele lezers en lezeressen zullen misschien nooit dergelijke tegenwerpingen en spotternijen gehoord hebben. Welligt ware het hierom beter, dat de Schrijver die beide broeders met eenige meerdere matiging had laten spreken. Maar komt het boek in handen van jonge lieden, welke het onbeduidend gesnap van zoodanige ongeloovigen en spotters soms hooren en deswege waarschuwing noodig hebben, zoo zijn deze gesprekken buiten twijfel uitnemend geschikt tot dat einde. Christiaan wederlegt met bondige redenen de veelal gezochte en zotte aanmerkingen zijner broeders, waarop zij beiden dan telkens ook zwijgen, ofschoon niet blijkt, dat zij tot betere gedachten komen, want bij volgende gesprekken veroorloven zij zich telkens weder dergelijke gezegden. Misschien laat de Schrijver hen vooreerst nog in hunne denkwijze volharden, ten einde, bij het beschouwen van de boeken des Nieuwen Verbonds, gelegenheid te hebben, om verder mogelijke tegenwerpingen te wederleggen. Waarschijnlijk komen de beide broeders, na alles gehoord te hebben, dan eindelijk tot overtuiging. Dit althans meenen wij te mogen verwachten.

Onder het lezen hadden wij het een en ander aangestipt, dat ons minder juist toescheen; dit is echter zoo weinig, dat het hier niet medegedeeld behoeft te worden. Alleen willen wij nog aanmerken, dat geluk, naar ons oordeel, wel eens te zeer op den voorgrond wordt gesteld. Buiten twijfel is er naauw verband tusschen zedelijkheid en geluk. Ja, God heeft ons tot geluk ge-

[p. 232]

schapen; doch hieruit volgt niet, hetgeen D. I. bl. 163 wordt gezegd, dat alle zedelijk kwaad juist daarom kwaad is, dewijl het onmisbaar tot ongeluk leiden moet. Wij zouden de stelling liever omkeeren.

Niet regt duidelijk was ons, wat wij bl. 20 lazen: ‘Het kenmerkend onderscheid tusschen de leer der Protestanten, en dus ook der Hervormden, en die van alle andere Christen-Kerkgenootschappen toch, is daarin gelegen, dat alle anderen gebonden zijn, om alles onvoorwaardelijk aan te nemen en te gelooven, wat hunne Priesters kunnen goedvinden hun als waarheid op te dringen,’ enz. Het kenmerkende van het Protestantendom zou beter en juister opgegeven kunnen worden.

Onnaauwkeurig is de bl. 66 gegevene bepaling, dat de mensch, omdat hij een redelijk wezen is, behoort tot die soort van schepselen, welke men bezielde wezens noemt. Bezielde, in tegenstelling van onbezielde wezens, zijn immers levende schepselen.

De uitvoering verdient lof. Papier en druk zijn bijzonder goed. Wij hebben slechts enkele drukfouten opgemerkt, als D. I. bl. 78. het stof, in plaats van de stof (stoffe); bl. 134. mijn zaad, in plaats van mijn raad. D. II. bl. 196. Illusische (Eleusinische) verborgenheden; voorts Levie (Levi). De meermalen voorkomende uitdrukking even daardoor (juist daardoor) wilde ons niet bevallen.

Over den geest des werks, dat wij allezins aanprijzen, vooral ook aan jonge lieden in beschaafderen stand, oordeele men naar het volgende: ‘Het eene uiterste brengt altijd het andere voort, en een verbroken evenwigt moet altijd naar de andere zijde overslaan, alvorens het zich kan herstellen. Waren er geene Farizeën onder de Joden geweest, er zouden ook zoo ligt onder hen geene Sadduceën zijn opgestaan: hadden zich geene absolutisten in het Christendom opgedaan, er zouden niet zoo vele deïsten en rationalisten in hetzelve gevonden worden; en had men, in ons eigen (Hervormd) Kerk-

[p. 233]

genootschap, niet wel eens eene te gestrenge Godsdienstleer gepredikt, en de Goddelijke liefde, zoo wel als de mogelijkheid en waarde der Christelijke deugdbetrachting, te zeer op den achtergrond geplaatst, men zou niet zoo ligt een al te blind vertrouwen op die liefde en eenen te hoogen dunk van de zedelijke gesteldheid van het menschdom bij zoo velen hebben aangetroffen.’