Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1833

Christendom en Regtzinnigheid. Door J.C.A. Sander en J.G. Liernur. IIde Stukje. Te Arnhem, bij C.A. Thieme. In kl. 8vo. 113 Bl. f : - 60.

Van het eerste stukje is verslag gedaan in No. V. der Letteroeff. voor 1829. Ook dit tweede behelst belangrijke dingen, daar beide Schrijvers toonen, dat zij gaarne eene zaak van onderscheidene kanten beschouwen, ten einde dus alles te beproeven en het goede te behouden. Drie Verhandelingen komen in dit deeltje voor. De eerste, van sander, heeft het volgende opschrift:

[p. 195]

Eenheid en verscheidenheid, aanvang en voltooijing der openbaring Gods aan de menschen, in het Oude en Nieuwe Verbond. Over dit onderwerp wordt veel goeds gezegd, dat aan denkende lezers zeer wel voldoen zal. Eenige vreemd klinkende uitdrukkingen of gewaagde stellingen komen er voor, waarop men aanmerkingen zou kunnen maken; b.v. bl. 5, 6: Alle, zoogenaamd nadere en stellige, openbaringen Gods bestaan in aanwijzingen, om het boek der algemeene openbaring, dat overal in de natuur en in den loop des levens voor de menschen geopend lag, aan dezen te leeren kennen. Rec. meent, dat er in den Bijbel nog al iets meer geleerd wordt. Het is wel waar, wat sander op bl. 7 zegt, dat de Profeten hunnen tijd ver vooruit waren; maar hetzelfde kan men van socrates en plato zeggen. Stonden zij dus gelijk met de Profeten? Dit wordt hier wel niet beweerd; evenwel drukt de Schrijver zich soms eenigermate dubbelzinnig uit. Op bl. 15 staat: Dit onderwijs der Profeten rustte op de beschouwing der natuur en op de ondervindingen, die het menschelijk leven aan de hand geeft, mitsgaders op de oudste overleveringen aangaande de schepping der wereld en de lotgevallen der menschheid in de vroegste eeuwen; en onmiddellijk volgt hierop: Ondertusschen werden zij door den geest Gods gebragt tot het regte verstand en de doeltreffende toepassing dezer openbaringen. Van dien aard is mede, wat bl. 38, 39 voorkomt: In alle deze dingen (leer en leven van jezus) kunnen wij niet miskennen eene zoo bijzondere begunstiging en hulp van God, dat de gewone middelen, waardoor een mensch ontwikkeld wordt, hier op zich zelve niet schijnen (?) toe te reiken; want duizende kenden de onderwijzingen der Profeten ook, en vonden er nogtans dat niet in, wat jezus er in vond. Hieruit nu trekt sander dit gevolg: Zoo beschouwd, kan, ja moet het gepaard gaan, dat jezus zijne leer onmiddellijk van God ontving, en nogtans uit de onderrigtingen der Profeten geput heeft, en deze voltooid.

[p. 196]

De tweede, insgelijks van sander, is getiteld: De weggenomen sleutel der kennis. Eene bijdrage tot onderscheiding en schatting der ware verlichting in het godsdienstige. Hier komt veel voor, dat opmerking en behartiging verdient. Alleen meent Rec., dat er gegronde aanmerking te maken ware op datgene, wat bl. 49 wordt gezegd van de bekende plaats van mozes: Eenen Profeet, als mij, zal de Heer u uit het midden uwer broederen verwekken; naar Hem zult gij hooren. De Schrijver zegt wel, maar bewijst geenszins, dat de spreker zelf den vollen inhoud van zoo heerlijk woord niet vermoed, en geen denkbeeld kon hebben van den persoon, in wien het geheel vervuld zou worden. Volgens sander bestaat de ware verlichting in het terugbrengen en gebruiken van den weggenomen sleutel der kennis. Rec. erkent met den Schrijver, dat het licht der wereld in jezus den christus is opgegaan, doch gelooft tevens, dat Hij, die leven en onverderfelijkheid aan het licht bragt door zijn Evangelie, iets meer gedaan heeft, dan Wet en Profeten te verklaren.

Het derde opstel is van liernur, en handelt over de vraag, waarom de Bijbel voor het Woord van God gehouden moet worden. De Schrijver begint met eene allezins gegronde en gepaste lofspraak op den Bijbel, en merkt voorts te regt aan, dat ingenomenheid met denzelven nog niet hetzelfde is, als er gezag aan toe te kennen; of met andere woorden, dat inwendige voortreffelijkheid der leer geenszins als bewijs van eigenlijk gezegde Openbaring kan gelden. Hij zegt vervolgens, dat men langs onderscheidene wegen tot overtuiging van de Goddelijkheid des Christendoms kan komen, maar dat er voornamelijk drie gronden zijn voor de zekerheid, dat de Bijbel Gods Openbaring behelst; hij toetst den eenen na den anderen. De eerste is de uitspraak der Christelijke Kerk; de tweede, de redematigheid van den inhoud des Bijbels; en de derde, de geloofwaardigheid der uitspraken, of het gezag van jezus christus. Liernur wil deze drie gronden of

[p. 197]

bewijzen vereenigd hebben; terwijl, zoo men ze moest scheiden, aan het tweede boven het eerste, en aan het derde boven het tweede de voorkeur zou behooren gegeven te worden. De Schrijver oppert verder onderscheidene bedenkingen; maar al deze zwarigheden, zegt hij, zullen verdwijnen, wanneer men een voldoend antwoord heeft op de vraag: hoe kan een boek, door menschen in menschelijke taal beschreven, Gods openbaring bevatten? of: door welk vermogen zijn de gewijde Schrijvers in staat gesteld geweest, om Gods openbaringen te ontvangen en mede te deelen? En dit antwoord luidt, volgens liernur: De H. Schrift is geschreven op ingeving en aandrift van den Heiligen Geest. Doch nu komt het er op aan, wat men dan eigenlijk door ingeving moet verstaan. Rec. is het niet eens met den Schrijver, dat de, in den Bijbel als zoodanig opgeteekende, openbaringen niet moeten worden voorgesteld als afzonderlijke, van Godswege gedane, mededeelingen aan dezen of genen; maar als openbaringen, als verschijningen van God en van Goddelijke dingen, welke elk hebben kan, als hij slechts het vermogen bezit, om ze te beschouwen. De vraag aangaande de ingeving der H.S. is geenszins zoo gemakkelijk te beantwoorden, en op de redenering van liernur niet weinig aan te merken. Dezelve bevat, ja, ten deele wel waarheid, b.v. dat niet alles, wat in den Bijbel voorkomt, Openbaring is; maar dat de christus niet voorgesteld zou worden als een wezen, dat van Godswege openbaringen mededeelt, strijdt, naar het oordeel van Rec., regtstreeks tegen de duidelijke leer der Heilige Schrift, en hij kan dus niet met dezen Schrijver van Christendom en Regtzinnigheid zeggen: Van die openbaringen, (in den zin van liernur, boven opgegeven) en van derzelver indruk op het gemoed der waarnemers, levert de Bijbel de min of meer uitvoerige beschrijvingen, meestal opgemaakt door hen, die dezelve hadden waargenomen, soms ook wel door anderen, die er van gehoord hadden; en deze zijn mondeling of schrif-

[p. 198]

telijk medegedeeld, nu eens om, als het ware, het gemoed in woorden te ontlasten, gelijk de dichter doet, die zijne zangen zijns ondanks ter neder schrijft, dan weder met het bepaalde oogmerk, om anderen op die openbaringen opmerkzaam te maken, om te onderrigten, te bestraffen, of te vertroosten.

Eene zonderlinge drukfout op bl. 105 is zinverward in plaats van zinverwant. Voorts zou grootere naauwkeurigheid in het plaatsen der scheidteekens duidelijkheid bevorderd hebben.