Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1833

Archief voor Kerkelijke Geschiedenis, inzonderheid van Nederland. Verzameld door N.C. Kist en H.J. Rooyaards, Hoogleeraren te Leiden en Utrecht. IIIde Deel. Te Leiden, bij S. en J. Luchtmans.

[p. 149]

1831. In gr. 8vo. XII, 400-798, en Bijlagen en Aanteekeningen 90 bl. f 5 - :

Daar in 1830 een Tweeden Deels Eerste Stuk was uitgegeven, moest nu het Tweede Stuk volgen. De Verzamelaars hebben echter, schoon wat laat, goedgevonden, van den maatregel af te gaan, tot welken, volgens het berigt aan den Lezer, drang der omstandigheden bij het verschijnen van het voorgaande Deel noodzaakte. Welke deze omstandigheden zijn, blijkt uit het Voorberigt voor het Eerste Stuk, dat nu het Tweede Deel wordt. Daar beide Stukken of Deelen ieder op zichzelve eene bekwame dikte hebben, zullen buiten twijfel de Lezers deze verandering goedkeuren, te meer, daar een nieuwe titel voor het Tweede Deel beloofd wordt. Jammer is het, dat dit Derde Deel reeds als een Tweeden Deels Tweede Stuk afgedrukt was (en dus de paginatuur doorloopt), eer men besloot tot de verandering.

De inhoud van dit Deel wordt onder vier rubrieken gebragt. De eerste, Geschiedenis der Christelijke Leer en Schrijvers, heeft drie stukken, namelijk Bijdrage tot de kennis van oude drukken en HSS. op de Akademische Boekerij te Utrecht (HSS. van augustinus en bernardus); door j.j. dodt van flensburg. Iets over den Hymnus: Stabat Mater dolorosa; naar aanleiding van een HS. van denzelven, voorkomende in een Codex der werken van s. bernardus; door n.c. kist; en Bijlagen en Aanteekeningen, behoorende tot de Verhandeling over geert groete, voortgezet door Prof. j. clarisse. Hier wordt veel medegedeeld, dat buiten twijfel den liefhebberen welkom zal zijn. Rec. las met bijzonder genoegen de aanmerkingen over den bekenden Hymnus, gelijk ook datgene, wat Prof. clarisse in de Bijl. en Aant. als een vervolg op D. II, bl. 245, geeft.

Onder de tweede rubriek, Christelijke Archaeologie

[p. 150]

ten opschrift hebbende, vindt men slechts één stukje, Sint-Nikolaas en het Sint-Nikolaas feest; door Prof. w.a. van hengel. In 1831 is het afzonderlijk (te Leiden, bij s. en j. luchtmans) reeds uitgegeven, en in No. II der Letteroef. van 1832 aangekondigd. Men zou echter kunnen vragen, of dit luimige opstel hier wel behoort.

Belangrijker is de derde rubriek, Kerkelijk Regt, behelzende eene Vergelijking der nieuwere, thans in werking zijnde, Europesche Concordaten en Concordaats-Bullen; tweede gedeelte; door h.j. rooyaards. De Hoogl. levert hier een vervolg op zijne vroegere Verhandeling, in het Eerste Deel des Archiefs voorkomende, die in het Hoogduitsch vertaald en met eenige aanmerkingen verrijkt is uitgegeven onder den titel: Rom im Concordate mit den Regierungen, met bijvoeging van het motto: Concordiren heisst Verlieren. (Leipz. 1831.) Dit tweede gedeelte vooral bevat veel, dat in onze dagen bijzondere opmerking verdient. Mogten de wenken, door Prof. rooyaards gegeven, niet veronachtzaamd worden!

Onder de rubriek, Kerkgeschiedenis van Nederland, komt in de eerste plaats voor eene Bijdrage tot de Geschiedenis der Jezuiten in Nederland; door Mr. jacobus scheltema. Dezelve bestaat in de mededeeling van eenige bijzonderheden, voorkomende in een oud en thans zeer zeldzaam boeksken, getiteld: Der Jesuyten Negotiatie ofte Coophandel in de Vereenigde Nederlanden, in druk uitgegeven door last van de E.M. Heeren Gedeputeerde Staten van Vriesland; Leeuwarden, 1616. Korte ophelderende aanmerkingen zijn er bijgevoegd. Daarop volgt eene zeer lezenswaardige Bijdrage tot de Verhandeling van den Hoogl. n.c. kist, (Arch. Iste D. bl. 145 env.) over den Pauselijken Aflaathandel, ook in deszelfs invloed op de Kerkhervorming in Nederland; door Mr. w.c. ackersdijck, te Rotterdam; en voorts eene Nalezing op dezelfde Verhandeling, door n.c. kist. Door denzelf-

[p. 151]

den wordt verder een vroom Testament, uit het begin der XVIde Eeuw, medegedeeld; een Testament, dat, zoo als de Hoogl. te regt aanmerkt, ons de tijden aanschouwelijk maakt, toen men, door aan eenige Monniken en Nonnen jaarlijks eenen lekkeren beet te verschaffen, meende, de eere Gods te verhoogen, en zichzelven en zijner voorouders zielen lafenis voor de eeuwigheid te verzekeren! - Het laatste, maar uitvoerigste der stukken, onder deze rubriek opgenomen, is: De twistzaak van den Hoogleeraar maccovius, door de Dordrechtsche Synode, ten jare 1619, beslecht; door j. heringa, e.z., Hoogleeraar te Utrecht. In deze doorwrochte Verhandeling worden onderscheidene berigten aangaande makowsky of maccovius medegedeeld en onderling vergeleken. Men bemerkt overal den bekwamen Schrijver, die wél onderscheidt en doorgaans juist oordeelt en veel gematigdheid toont. Wat ter verklaring van het stilzwijgen van trigland en anderen wordt gezegd, is ons minder aannemelijk voorgekomen. Wij meenen daarin eerder eenig blijk van partijdigheid bij sommige leden der Dordsche Synode op te merken. Dat men om de uitvoerigheid en daarmede gepaard gaande kostbaarheid de twistzaak van maccovius niet vermeld zoude hebben in de gedrukte Handelingen dier Kerkvergadering, houden wij geenszins voor waarschijnlijk. Wij zijn integendeel van meening, dat men een geval, waarover zoo ligt onder de Contraremonstranten zelve verdeeldheid kon ontstaan, liefst met stilzwijgen wilde voorbijgaan, opdat het spoedig in vergetelheid mogt geraken. Prof. heringa bepleit in dezen de handelwijze der Synode, en brengt bij, wat maar met eenige reden bijgebragt kan worden. Onder het lezen kwam bij ons de wensch op, dat de Dordsche Vaderen dezelfde voorzigtigheid, zachtheid en gematigdheid in de twistzaak met de miskende en hard behandelde Remonstranten hadden mogen gebruiken. De Schrijver poogt hen te verdedigen en te regtvaardigen wegens het vonnis van veroordeeling, tegen de gedaag-

[p. 152]

de Remonstranten geveld; maar hetgene te dien einde § 35 wordt bijgebragt, bewijst te weinig en heeft ons niet kunnen overtuigen. Wij gelooven, dat de aanmerking, waarmede de Hoogl. die § besluit, het regte oogpunt aanwijst, waaruit men de zaak moet beschouwen: De jammerlijke scheuring, veroorzaakt door den twist tusschen de twee hoofdpartijen, moest voor de Synode eene reden te meer zijn, om te zorgen, dat er geen nieuwe tweespalt ontstond, en dat een gerezen misverstand tusschen twistende broederen werde bijgelegd. En het onheil, der Leydsche Hoogeschool wedervaren, moest haar voor eene soortgelijke ramp te Franeker beducht maken.

Bl. 612 is Groningen in plaats van Leiden eene drukfout.