Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1833

Gedichten van A. van der Woordt. Te Amsterdam, bij C.L. Schleijer. In kl. 8vo. XVI en 80 bl. f 1-25.

Met de uitgaaf dezer lierzangen van Bellamy's tijd- en stadgenoot van der woordt, te voren slechts bij eenige weinigen uit present-exemplaren bekend, heeft witsen geysbeek den beminnaren der poëzij eene wezenlijke dienst be-

[p. 125]

wezen. Immers de aangekondigde gedichten verdienen door allen te worden gelezen: ze zijn zoo stout als verheven, zoo oorspronkelijk als krachtig. Het is waar, er heerscht doorgaans zekere somberheid, die wel eens in wrevel, schoon altijd min of meer regtmatigen wrevel, ontaardt. Men vindt er meer den toon der Epoden, dan der Oden van horatius in weder. Men mist er die bevallige wijsbegeerte des levens, die den Venusijnschen Dichter schier alles van de beste zijde deed beschouwen, en hem, schoon oorspronkelijk een voorstander van het Gemeenebest, uit aanmerking der omstandigheden, aan den bevrediger van alle partijen, den grondwettigen Keizer augustus, (Princeps enim fuit augustus Imperator, non Rex, non Tyrannus) en aan diens Staatsdienaar mécénas, lofliederen toe deed wijden. Maar ook deze gedichten zijn echter uit het hart geweld, en bezitten eigenaardige schoonheid. Overigens onderscheiden zij zich ook nog door de navolging der Grieksche metra in onze moedertaal; en geysbeek meent, dat van der woordt daar al zeer gelukkig in geslaagd is. Hierin evenwel is Recensent van een tegenovergesteld gevoelen: veelal is van der woordt daarin zeer kwalijk geslaagd. Zijne manier, ook dan, wanneer men de Grieksche metra slechts rhythmisch navolgt, gelijk de Duitschers, is hard en stroef. Recensent zal de hier voorkomende metra doorloopen, dezelve met Latijnsche en Duitsche verzen van dezelfde maat vergelijken, en de gebreken aanwijzen. Hij begint, om niet over de theorie te twisten, met den klemtoon en de rust over de quantiteit te laten beslissen, en toe te staan, dat de Trochaeus in plaats van den Spondaeus gebezigd worde, en vordert dus alleen, dat dergelijk eene rhythmische navolging zoo gelukkig zij als die der Duitschers.

1)
2)
3)
4)
5)

[p. 126]

Dat is een Metrum Jambicum Trimetrum; maar alleen de eerste en de derde regel hebben hier de Trimetrische maatverdeeling, gelijk

Deze maatverdeeling wil doorgaans de caesura penthemimeris en dus de mansio of rust, invallende tusschen de vijfde en zesde lettergreep; want het Jambische Trimetrum is zamengesteld uit het Monometrum Trochaïchum met een' voorslag, waardoor het Jambisch wordt, en dit Jambisch gewordene Monometrum Trochaïchum: , wordt opgesloten door een Trochaïchum Dimetrum Catalecticum: : en alzoo ontstaat de Jambische regel

Alleen de eerste en de derde regel zijn dus goed gesneden:

Niet | om den lauwer ll die in erts ge- | stempeld is.
Laat | andren dezen ll gretig zaamlen |; mij bekoort.

of Jambisch gescandeerd:

Niet om den lau- | wer.... die in erts | gestempeld is.
Laat andren de- | zen.... gretig zaam- | len; mij bekoort.

Vers 2 en 4 missen de rust na de vijfde greep; vers 5 is een Alexandrijn. De Alexandrijn, gelijk Prof. kinker bewijst, heeft doorgaans meer van eene 6/8, de Trimeter van eene ¾ maat. voor is hard. De laatste van dien Dactylus kan lang worden door de caesuur, als in regel 2.

De Engelschen en Duitschers houden zich meer aan de Trimetrische maatverdeeling, doch kappen den laatsten Jambus af. De Italianen, Portugezen en anderen, met meerdere vrijheid in de quantiteit, verkiezen veelal ook de caesura penthemimeris, doch nemen de twaalfde lettergreep weg, gelijk bij horatius:

[p. 127]

 

 

Het volgende gedicht is in Alcaïsche strophen. Deze hebben de twee eerste verzen zamengesteld uit de penthemimeris Jambica, opgesloten door een' Dactylus en Creticus, of wel door twee Dactyli. De derde regel is een versus Jambicus Dimeter hypercatalecticus. De vierde is een versus Pindaricus Dactylicus, twee Dactyli en twee Trochaei, of Trochaeus en Spondaeus. In deze maat slaagt van der woordt vrij wel: slechts de middelste van den Dactylus is soms te traag; en hinderlijk zijn de monosyllaben aan het slot van een' slependen regel, b.v.:

Ook wordt de caesura penthemimeris in de Hendecasyllabi te veel verwaarloosd.

Het derde gedicht is een Sapphicum, de struikelblok van Duitschers en Hollanders. De bevallige kadans der Latijnen ontbreekt er niet alleen, maar het is hard, al houdt men zich aan de vrijere maatverdeeling der Grieken. De welluidendste strooph der Latijnen is hier bijna zonder melodie. Men hoore slechts:

(hoe lam!)

(hoe hard!)

De vergelijking met Latijnsche Sapphica is hier volstrekt overtollig.

Het vierde gedicht is weder Alcaïsch, het vijfde Choriambisch, en goed, b.v.:

Horatius nam voor den eersten voet een' Spondaeus; maar

[p. 128]

een Trochaeus, gelijk veelal catullus, en niet zelden de Grieken, is even goed. De Trochaeus krijgt men in de rhythmische nabootsing gemakkelijker, en van der woordt is dus hier onberispelijk.

De Choriambische Tetrastrophi, welker derde regel een Pherecratius is, en die dikwijls in andere Oden gebezigd zijn, lezen hier nog al aangenaam, echter zelden zoo goed als die van ramler:

Bl. 14, in een Alcaïcum, hindert de eerste regel:

De maat moest wezen:

of liever:

Dan is de maat als bij horatius, daar de laatste in lang kan worden wegens de invallende middelrust. De rust is in de versmaat zoo veel als een punt in de muzijkmaat. Mathematische juistheid wordt in de versificatie niet gevorderd. Daarom zou Recensent de laatste van ieder vers of half vers, al ware zij anders kort, altijd voor lang willen rekenen, gelijk de Grieken. Is zij reeds lang, dan blijft zij het buitendien, à plus forte raison.

Bl. 21 is weder een Jambisch Trimetrum in de reeds aangeduide gebrekkige manier. Bl. 23 heeft den Trimetrischen

[p. 129]

door een' Dimetrischen regel telkens afgewisseld, als bij horatius: &c. doch weder zoo goed niet. Bl. 33 heeft de drie Choriambische Asclepiadéën opgesloten door een' Glyconius, als bij horatius: &c. met de Catulliaansche vrijheid in den eersten voet. In die Choriambische maten slaagde van der woordt gelukkig: zij zijn ook voor de Duitsche en Nederlandsche talen zeer geschikt. Bl. 35 heeft in ééne strooph de twee eerste regels Pherecratii Catalectici, de derde een' Pherecratius, de vierde een' Glyconius. Alles is hier Choriambisch, bijgevolg vloeijend en gemakkelijk.

Bl. 41 is, als bij horatius: Jamb. Trim.; Archiloch.; Jamb. Dim.

Vs. 1 hier weêr te veel in den trant der Alexandrijnen.

Bl. 45 is in Hexameters, naar de Duitsche manier, vrij goed; doch te dikwijls eindigt de regel met een eenlettergrepig woord.

enz.

[p. 130]

macht der en aard vaak zijn ellendig lam. Die Trocheen, welke voor Spondéen tellen moeten, zijn dan alleen te dulden, wanneer de rust een punt daarstelt, b.v.:

kan schikken; doch het volgende vereischt den klemtoon: wij hebben dus hier een' Creticus voor een Dactylus: men leze voor . Dit maakt met een Spondaeus, en dan is het goed. - - is gelijk aan - ⌣⌣. Dit is de theorie van den Hexameter.

Bl. 52 is in gewone rijmelooze verzen, geene Grieksche maat. Het Sapphische vers van witsen geysbeek aan van der woordt is zoo hard, als de Sapphica, door van der woordt zelven vervaardigd. De verzen van Prof. simons en strick van linschoten zijn weder goed; het laatste echter, een Alcaïcum, is soms te vrij en soms te stroef. Het tweede gedicht door geysbeek is almede goed van inhoud, maar antimelodieus. Geysbeek's Voorrede en van der woordt's Aan den Lezer zijn goede prozaingrediënten, die tot den bundel in betrekking staan. Om vele redenen behoort dit boekje in elke geleerde bibliotheek.